a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 #

deleted artist - suckingkanyedihwhileplayingddlc كلمات أغنية

madonna[a], właśc. madonna louise ciccone (ur. 16 sierpnia 1958 w bay city) – amerykańska piosenkarka popowa, tekściarka, kompozytorka, producentka muzyczna i filmowa, aktorka, reżyserka, scenarzystka, tancerka, gitarzystka, pisarka, przedsiębiorczyni i filantropka. nazywana „królową popu”, uchodzi za jedną z najpopularniejszych, najistotniejszych i najbardziej wpływowych postaci w historii muzyki rozrywkowej oraz ikonę popkultury. znana z kontrowersji związanych z wykorzystywaniem w swojej twórczości motywów seksualnych i religijnych, a także nowatorskiego podejścia do teledysku i koncertu

przez kilka lat uczyła się tańca współczesnego, a następnie występowała jako wokalistka i instrumentalistka nowojorskich zespołów muzycznych. w 1982 podpisała solowy kontrakt fonograficzny z wytwórnią sire records, a rok później wydała debiutancki album studyjny madonna, po którym w krótkim czasie stała się jedną z największych gwiazd muzyki popowej lat 80. xx wieku. w trakciе ponad 40_letniej działalności wydała 14 albumów studyjnych, w tym bestsеllerowe like a virgin (1984), true blue (1986), like a prayer (1989), ray of light (1998), music (2000) i confessions on a dance floor (2005). jej dyskografia obejmuje także trzy ścieżki dźwiękowe i cztery kompilacje, w tym the immaculate collection (1990), najlepiej sprzedającą się składankę solowego wykonawcy w historii. wylansowała szereg przebojów, w tym „like a virgin” (1984), „material girl” (1985), „into the groove” (1985), „papa don’t preach” (1986), „la isla bonita” (1987), „like a prayer” (1989), „vogue” (1990), „frozen” (1998), „music” (2000), „hung up” (2005) i „4 minutes” (2008)

jako aktorka wystąpiła w ponad dwudziestu filmach i trzech spektaklach teatralnych. choć większość jej ról była negatywnie oceniana przez krytykę filmową, popularność przyniosły jej filmy takie jak rozpaczliwie poszukując susan (1985), d_ck tracy (1990), ich własna liga (1992) i evita (1996), za który otrzymała złoty glob dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu. po wycofaniu się z aktorstwa wyreżyserowała filmy mądrość i seks (2008) oraz w.e. królewski romans[w innych językach] (2011), do których napisała też scenariusze. wyprodukowała dwa filmy dok_mentalne poświęcone swojej karierze, w łóżku z madonną (1991) i sekrety madonny[w innych językach] (2005). wydała książkę albumową s_x (1992) i książki obrazkowe dla dzieci. współprowadziła przedsiębiorstwo rozrywkowe maverick, w tym wytwórnię muzyczną maverick records, ponadto angażowała się w inne przedsięwzięcia biznesowe, w tym marki modowe i siłownie. jej działalność filantropijna i aktywistyczna obejmuje między innymi działania na rzecz walki z aids i praw społeczności lgbt, a także prowadzenie fundacji ray of light foundation i raising malawi

sprzedała ponad 400 milionów nagrań, co jest jednym z najwyższych wyników spośród wszystkich wykonawców w historii, w tym najwyższym spośród kobiet. jej koncerty zarobiły ponad 1,6 miliarda dolarów amerykańskich, co plasuje ją w czołówce najbardziej dochodowych artystów w historii branży koncertowej. według „forbesa” jest jednym z najbogatszych muzyków na świecie, ponadto wielokrotnie plasowała się na pierwszych miejscach jego rocznych list najlepiej zarabiających artystów muzycznych. ustanowiła liczne rekordy w zakresie list przebojów oraz sprzedaży muzyki i biletów na koncerty. jest laureatką kilkuset nagród, w tym 7 grammy, 2 brit, 20 mtv video music awards i 2 złotych globów. została wprowadzona do rock and roll hall of fame w 2008, pierwszym roku kwalifikowalności. „billboard” okrzyknął ją artystą dekady lat 80., najwybitniejszym twórcą teledysków w historii i drugim najpopularniejszym wykonawcą w historii notowania hot 100, zaś „rolling stone” uwzględnił na listach najlepszych artystów i najlepszych autorów piosenek w historii

dzieciństwo i młodość

joan i tony ciccone, macocha i ojciec madonny
madonna louise ciccone urodziła się 16 sierpnia 1958 w miejscowości bay city w stanie michigan jako trzecie z sześciorga dzieci silvio anthony’ego „tony’ego” ciccone i jego żony madonny louise ciccone (z domu fortin). jej ojciec, którego rodzice emigrowali do stanów zjednoczonych z włoskiego miasta pacentro, pracował jako inżynier do spraw projektów militarnych w chrysler defense, a następnie w general dynamics land systems[w innych językach]. matka wywodziła się z rodziny frankokanadyjskiej[2]. wychowywała się w pontiac na przedmieściach detroit w katol!ckiej rodzinie, z braćmi anthonym (1956–2023[3]), martinem (ur. 1957) i christopherem (1960–2024[4]) oraz siostrami paulą (ur. 1959) i melanie (ur. 1962)[5][6]. jako że nosiła to samo imię co matka, dla odróżnienia była w rodzinie nazywana „małą nonnie”[7]. 1 grudnia 1963, gdy miała pięć lat, jej matka zmarła na raka sutka[6]. po jej śmierci tony zatrudniał gosposie do pomocy w wychowywaniu dzieci i prowadzeniu domu, a w 1965 poślubił jedną z nich, joan gustafson[8]. za sprawą ich małżeństwa, które trwało do śmierci joan w 2024[9], miała trójkę rodzeństwa przyrodniego: brata joeya (ur. 1967, zmarł krótko po narodzinach z powodu wady serca), siostrę jennifer (ur. 1968) i brata mario (ur. 1969)[10][6]. w pontiac uczęszczała do katol!ckiej szkoły podstawowej st. frederick’s catholic elementary school[11]

w wyniku niepokoju z powodu rozruchów w okolicach detroit (w tym zamieszek z 1967), w 1969 rodzina ciccone przeprowadziła się do avon township (współcześnie rochester hills), również w michigan. madonna uczyła się w katol!ckiej szkole podstawowej st. andrew’s catholic elementary school, a następnie w west junior high school[12]. dostawała wysokie oceny i była znana z niekonwencjonalnego zachowania, jak wykonywanie salta i stanie na rękach na korytarzach między lekcjami, zwisanie na kolanach z drabinek podczas przerw i podciąganie spódnicy[11]. wywołała skandal pośród lokalnej społeczności za sprawą występu w szkolnym konkursie talentów, podczas którego zatańczyła w krótkich spodenkach[13]. po latach wspominała, że w młodości postrzegała się jako „samotną dziewczynę, która nieustannie czegoś poszukiwała” i „chciała być kimś”[14]. przez krótki czas uczęszczała, za namową ojca, na lekcje gry na pianinie, a następnie, już z własnej inicjatywy, na zajęcia taneczne[15][12]. przyjęła sakrament bierzmowania, obierając trzecie imię veronica[16]

od 1972 kontynuowała naukę w szkole średniej rochester adams high school[w innych językach], gdzie była cheerleaderką[17][18]. wystąpiła w amatorskim filmie krótkometrażowym the egg, nakręconym przez szkolnego kolegę[19]. uczyła się baletu w szkole prowadzonej przez christophera flynna, który wprowadził ją w środowisko klubów gejowskich w detroit. w 1976, po ukończeniu szkoły średniej, otrzymała czteroletnie stypendium na nowo powołanym wydziale tańca uniwersytetu michigan w ann arbor, gdzie flynn został zatrudniony jako nauczyciel[20][21]. za jego namową w 1978 zrezygnowała ze studiów i przeprowadziła się do nowego jorku, by tam rozwijać karierę taneczną[22][23]. po latach wspominała, że poleciała tam z tylko 35 dolarami, co nazwała najodważniejszym czynem w swoim życiu[24]

zamieszkała na kilka tygodni u poznanego na ulicy mężczyzny, po czym przeprowadziła się do mieszkania wynajmowanego ze studentami tańca i zatrudniła się w barze dunkin’ donuts. w kolejnych miesiącach często się przeprowadzała, zazwyczaj do wynajmowanych pokoi. dostała się na zajęcia z tańca nowoczesnego w prowadzonym przez alvina aileya teatrze alvin ailey american dance theater[w innych językach]. w oczekiwaniu na rozpoczęcie semestru, latem 1978 wzięła udział w kursie na american dance festivalu[w innych językach] w durham w karolinie północnej. po powrocie do nowego jorku zaczęła, równolegle do nauki u aileya, uczęszczać na zajęcia do marthy graham w martha graham school[w innych językach]. w listopadzie 1978 rozpoczęła naukę w teatrze tanecznym pearl lang, za namową której zatrudniła się jako szatniarka w restauracji russian tea room[w innych językach]. w tym czasie dorabiała również jako modelka na zajęciach z rysunku i w rozbieranych sesjach zdjęciowych. wiosną 1979 zaczęła chodzić na przesłuchania do ról w filmach i teatrze[25][26]. pewnej nocy, gdy wracała do domu z próby tanecznej, została zmuszona przez grupę mierzących w nią nożem mężczyzn do wykonania im f_ll_tio[27][28]

działalność artystyczna
1979–1982: początki działalności muzycznej
wiosną 1979 z powodzeniem wzięła udział w castingu na tancerkę i chórzystkę podczas występów francuskiego piosenkarza patricka hernandeza[w innych językach]. organizujący go producenci zaoferowali jej przeprowadzkę do paryża, gdzie chcieli nagrać z nią album i wypromować ją jako „następną édith piaf”. w maju 1979 zamieszkała w paryżu w opłaconym przez nich luksusowym apartamencie przy parku monceau. producenci zorganizowali jej zajęcia ze śpiewu i tańca oraz zapoznawali z wpływowymi osobami. w ramach trasy koncertowej hernandeza wystąpiła w tunezji. była jednak niezadowolona ze współpracy i odrzucała wszystkie proponowane piosenki[29][26][30]. w sierpniu 1979 powróciła do nowego jorku i wprowadziła się do opuszczonej synagogi na queens, gdzie mieszkał jej ówczesny partner, muzyk dan gilroy[w innych językach]. postanowiwszy, że chce rozwinąć karierę muzyczną, zaczęła się uczyć od niego gry na gitarze i perkusji oraz pisać piosenki. również w 1979 zadebiutowała jako aktorka w niskobudżetowym, niezależnym filmie a certain sacrifice[w innych językach], który został wydany dopiero w 1985, na fali jej popularności[31][32]

w 1979 założyła z gilroyem i grupą znajomych zespół muzyczny breakfast club, w którym śpiewała oraz grała na gitarze i perkusji[33]. zajmowała się także jego promocją, organizując występy w klubach nocnych i rozmowy z wytwórniami muzycznymi. po pierwszym koncercie zrezygnowała z gry na gitarze i perkusji, by skupić się tylko na śpiewaniu. jako że pozostali członkowie grupy nie pozwolili jej zostać główną wokalistką, wiosną 1980 wraz z dwoma innymi członkami opuściła breakfast club i założyła nowy zespół, madonna and the sky, który szybko się rozpadł. namówiła partnera z czasów studenckich, stephena braya[w innych językach], do wyprowadzki do nowego jorku i rozwijania z nią kariery muzycznej. zamieszkali w ośrodku muzycznym the music building[w innych językach], gdzie znajdowało się także biuro wytwórni muzycznej gotham records[w innych językach], prowadzone przez camille barbone[26][34][35][36]. wraz z grupą znajomych założyli rockowy zespół emmy (czasami nazywany emmy & the emmys)[37][38]. w marcu 1981 podpisała kontrakt z gotham records, a barbone została jej menedżerką. jako że przedstawiciele gotham records chcieli wypromować ją jako artystkę solową, rozwiązała emmy, a w czerwcu 1981 zaczęła z brayem nagrywać demo. wraz z barbone wykreowała wizerunek, stanowiący połączenie nowej fali i rockowej artystki. co najmniej dziewięć wytwórni wyraziło wstępne zainteresowanie podpisaniem z nią kontraktu po wysłuchaniu demo[39][40]

8 października 1981 zagrała w nowym jorku pierwszy solowy koncert. w kolejnych miesiącach pozostawała w napiętych stosunkach z barbone, która usiłowała wypromować ją jako artystkę rockową, choć ona sama chciała się ukierunkować na muzykę taneczną. w lutym 1982 zerwała współpracę menedżerską i anulowała kontrakt z gotham records. we współpracy z brayem nagrała demo z czterema piosenkami, w tym „everybody”. aby się wypromować, zaczęła samodzielnie prezentować nagrania dj_om w klubach nocnych i prosić ich o organizowanie spotkań z przedstawicielami wytwórni muzycznych[41][42]. mark kamins[w innych językach], pracujący jako dj w klubie danceteria[w innych językach] i w dziale a&r wytwórni island records, zaaranżował jej spotkania z przedstawicielami island records i geffen records, którzy nie byli jednak zainteresowani podpisaniem kontraktu. chęć współpracy wyraził michael rosenblatt, pracujący w dziale a&r wytwórni sire records, oddziału warner bros. records[b]. zaoferował jej wstępnie umowę na dwa single, obejmującą 5 tysięcy dolarów zaliczki i honoraria autorskie. madonna i kamins odwiedzili w szpitalu seymoura steina, prezesa sire records, który zaaprobował współpracę. mimo początkowej niechęci przedstawicieli warner bros. records, sire records podpisało z nią umowę na trzy single, z zaliczką w wysokości 15 tysięcy dolarów za każdy, a także z 2,5 tysiącami dolarów zaliczki za każdą napisaną piosenkę i opcją przedłużenia na album. latem 1982 nagrała „everybody” na nowo, angażując kaminsa jako producenta muzycznego[44][45][46]
1982–1989
6 października 1982 wydała debiutancki singel „everybody”[45]. zyskał on popularność w klubach nocnych, dzięki czemu dotarł do trzeciego miejsca listy przebojów „billboardu” dance club songs[47]. w ramach promocji zaczęła grać krótkie koncerty w amerykańskich klubach i występować w programach telewizyjnych. po raz pierwszy zaprezentowała „everybody” na żywo 18 grudnia 1982 w nowojorskim klubie danceteria[w innych językach][48]. w lutym 1983 odbyła podróż promocyjną do londynu, gdzie zagrała między innymi w teatrze camden palace[49]. wytwórnia sire records, zachęcona sukcesem singla, zatrudniła producenta reggiego lucasa[w innych językach] do pracy nad jej debiutanckim albumem studyjnym[50]. 9 marca 1983 wydała drugi singel z utworami „burning up” i „physical attraction[w innych językach]”[51], który również dotarł do trzeciego miejsca listy dance club songs[52]. zdobył on również popularność w australii, gdzie uplasował się na 13. pozycji krajowego notowania[53]. madonna, niezadowolona z brzmienia, zaangażowała swojego ówczesnego partnera, johna „jellybeana” beniteza[w innych językach], do dokonania producenckich poprawek w nagranych utworach[54]. w maju 1983 jej menedżerem został freddy demann[w innych językach], współpracujący w ostatnich latach z michaelem jacksonem[55]

album madonna został wydany 27 lipca 1983. na początku września 1983 po raz pierwszy dostał się na amerykańską listę sprzedaży billboard 200[56]. 7 września 1983 ukazał się trzeci promujący go singel, „holiday”[57]. piosenka zdobyła popularność na świecie, docierając do 16. miejsca amerykańskiego notowania hot 100 „billboardu”[56] oraz do pierwszych dziesiątek między innymi w wielkiej brytanii[58] i australii[53]. w styczniu 1984 wykonała „holiday” w popularnych programach telewizyjnych: amerykańskim american bandstand[w innych językach] i brytyjskim top of the pops[w innych językach][59]. kolejno 15 lutego i 8 sierpnia 1984 wydała następne single, „borderline” i „lucky star”[60][61], które uplasowały się w pierwszej dziesiątce hot 100[62]. w kwietniu 1984 rozpoczęła z nilem rodgersem pracę nad drugim albumem[63]. w maju 1984 madonna został w stanach certyfikowany przez recording industry association of america (riaa) złotem, zaś w sierpniu 1984 platyną[64]. na rosnącą popularność madonny wpłynęła emisja jej teledysków w k_n_le telewizyjnym mtv, który nominował ją w kategorii najlepszy nowy artysta do nagród mtv video music awards 1984. 14 września 1984 dała podczas ceremonii ich wręczenia szeroko komentowany w mediach występ z niewydaną jeszcze piosenką „like a virgin”[65][66]. w październiku 1984 album madonna osiągnął swoją najwyższą, ósmą pozycję na billboard 200[67]. do dziś jego światowa sprzedaż przekroczyła 10 milionów egzemplarzy[68], a w stanach został certyfikowany pięciokrotną platyną[64]

madonna podczas koncertu w tampie w ramach trasy the virgin tour (1985)
12 listopada 1984 wydała drugi album studyjny, like a virgin, w całości wyprodukowany przez nile’a rodgersa[69]. mimo mieszanych recenzji krytyków muzycznych[70], od razu okazał się bestsellerem, a „the new york times” porównał jego popularność w sklepach do beatlemanii z lat 60. xx wieku[71]. dotarł do pierwszych miejsc list sprzedaży między innymi w stanach[67] i wielkiej brytanii[58], a także na ogólnoeuropejskim notowaniu „billboardu” european top 100 albums[72]. pierwszy promujący go singel, „like a virgin”, uplasował się na szczytach notowań w stanach[62], australii[53] i na ogólnoeuropejskim european hot 100 singles[73] oraz na trzecim miejscu w wielkiej brytanii[58]. do pierwszych piątek w stanach i wielkiej brytanii dotarły też kolejne promujące go single: „material girl”, „angel” i „dress you up”[62][58]. w lipcu 1985 like a virgin, jako pierwszy w historii album wydany przez kobietę, przekroczył próg 5 milionów sprzedanych egzemplarzy w stanach[74]. do 2008 sprzedał się na świecie w ponad 21 milionach egzemplarzy[75], a w stanach został certyfikowany diamentem[76]

15 lutego 1985 odbyła się premiera filmu zwariowałem dla ciebie[w innych językach] w reżyserii harolda beckera, w którym wystąpiła w roli cameo jako piosenkarka w klubie[77]. nagrała na potrzeby jego ścieżki dźwiękowej dwa utwory[78], w tym singel „crazy for you”, który dotarł do pierwszego miejsca hot 100[62] i otrzymał nominację do grammy w kategorii najlepszy kobiecy popowy występ wokalny[79]. 29 marca 1985 ukazał się film rozpaczliwie poszukując susan w reżyserii susan seidelman[w innych językach], w którym wystąpiła w roli drugoplanowej jako susan thomas, choć była promowana jako jedna z dwóch głównych gwiazd[80]. nagrała do niego utwór „into the groove”[81], który jako singel dotarł do pierwszych miejsc w wielkiej brytanii[58], australii[53] i na european hot 100 singles[82]. od 10 kwietnia do 11 czerwca 1985 odbyła swoją pierwszą trasę koncertową, the virgin tour, obejmującą stany zjednoczone i kanadę[83]. choć początkowy plan zakładał występy w teatrach, ze względu na wysoki popyt organizatorzy ogłaszali dodatkowe koncerty w większych obiektach[84]. trasa przyniosła ponad 5 milionów dolarów dochodu[85]. 13 lipca 1985 wystąpiła w filadelfii na jednym z dwóch koncertów charytatywnych live aid, których światowa transmisja telewizyjna zgromadziła około 1,9 miliarda widzów[86][87]. 13 listopada 1985 ukazał się koncertowy album wideo madonna live: the virgin tour[88]

30 czerwca 1986 wydała trzeci album studyjny, true blue, nagrany we współpracy ze stephenem brayem[w innych językach] i patrickem leonardem[89]. dotarł on do pierwszych miejsc list sprzedaży w 28 państwach, co było najwyższym wynikiem w historii przemysłu muzycznego[90]. nieprzerwanie przez 31 tygodni (od sierpnia 1986 do marca 1987) zajmował pierwsze miejsce europejskiego notowania european top 100 albums[91][92]. był promowany pięcioma singlami: „live to tell”, „papa don’t preach”, „true blue”, „open your heart” i „la isla bonita”. trzy z nich dotarły do pierwszych miejsc w stanach i wielkiej brytanii[62][58], a cztery na european hot 100 singles[93]. „papa don’t preach” otrzymał nominację do grammy jako najlepszy kobiecy popowy występ wokalny[79]. true blue był najlepiej sprzedającym się albumem 1986 roku[94] i najlepiej sprzedającym się albumem wydanym przez kobietę w historii[95]. rozszedł się w ponad 25 milionach egzemplarzy, co plasuje go pośród najlepiej sprzedających się albumów w historii[96]

madonna podczas koncertu w east troy w ramach trasy who’s that girl world tour (1987)
od 28 do 31 sierpnia 1986 zagrała w trzech spektaklach goose and tom_tom w nowym jorku[97]. 29 sierpnia 1986 odbyła się premiera filmu niespodzianka z szanghaju, w którym zagrała główną rolę u boku ówczesnego męża, seana penna. został on negatywnie odebrany przez krytyków filmowych i odniósł porażkę w box office[98]. od 14 czerwca do 6 września 1987 odbyła trasę koncertową who’s that girl world tour, w większości stadionową, obejmującą j_ponię, europę, stany zjednoczone i kanadę[99]. jej łączny dochód wyniósł 25 milionów dolarów[100]. 6 sierpnia 1987 odbyła się premiera filmu komediowego kim jest ta dziewczyna? w reżyserii jamesa foleya, w którym wcieliła się w główną rolę nikki finn[101]. jego premierę poprzedziło wydanie 21 lipca 1987 ścieżki dźwiękowej who’s that girl, na którą nagrała cztery utwory[102]. album sprzedał się w 6 milionach egzemplarzy[103]. tytułowy singel „who’s that girl” dotarł do pierwszych miejsc w stanach[62] i wielkiej brytanii[58], ponadto otrzymał nominację do złotego globa jako najlepsza piosenka oryginalna[104]

17 listopada 1987 wydała album you can dance z remiksami swoich piosenek[105], który za sprawą 5 milionów kupionych egzemplarzy stał się najlepiej sprzedającym się remix albumem w historii[106]. 24 maja 1988 wydała album wideo ciao italia: live from italy, zawierający nagrania z trasy who’s that girl world tour[107]. od 3 maja do 28 sierpnia 1988 występowała w jednej z głównych ról w sztuce davida mameta przerżnąć sprawę[w innych językach] na broadwayu. zebrała ona pozytywne recenzje i wygenerowała wysoką sprzedaż biletów, co media przypisywały przede wszystkim jej występowi[108][109]. 21 marca 1989 wydała czwarty album studyjny, like a prayer, nagrany we współpracy z patrickem leonardem i stephenem brayem[w innych językach][110]. zyskał on powszechne uznanie krytyków muzycznych[111] oraz dotarł do pierwszych miejsc list sprzedaży między innymi w stanach[67] i wielkiej brytanii[58]. jego światowa sprzedaż przekroczyła 15 milionów egzemplarzy[112]. pierwszy promujący go singel, „like a prayer”, osiągnął szczyty notowań między innymi w stanach i wielkiej brytanii, zaś kolejne dwa, „express yourself” i „cherish”, dotarły do pierwszych piątek[62][58]. 3 listopada 1989 na ekrany kin wszedł film ogary z broadwayu w reżyserii howarda brooknera[w innych językach], w którym wystąpiła w roli drugoplanowej jako hortense hathaway[113]

1990–1999
od 13 kwietnia do 5 sierpnia 1990 odbyła trasę koncertową blond ambition world tour, obejmującą j_ponię, stany zjednoczone, kanadę i europę[114]. finałowy występ w nicei był emitowany w tym samym dniu przez amerykański kanał hbo, gromadząc 4,5 miliona widzów[115][116]. trasa przyniosła łącznie 62,7 miliona dolarów dochodu[117]. 14 czerwca 1990 odbyła się premiera filmu d_ck tracy w reżyserii warrena beatty’ego, adaptacji komiksu o detektywie d_cku tracym, w którym wystąpiła w drugoplanowej roli femme fatale breathless mahoney[w innych językach][118][119]. odniósł on sukces komercyjny, gromadząc 163 miliony dolarów dochodu[120]. poza występem aktorskim, nagrała do niego trzy utwory autorstwa stephena sondheima, w tym „sooner or later[w innych językach]”, dzięki któremu sondheim zdobył oscara za najlepszą piosenkę oryginalną[121][122]. premierę d_cka tracy’ego poprzedziła wydaniem 22 maja 1990 albumu i’m breathless, formalnie klasyfikowanego jako ścieżka dźwiękowa, choć poza trzema utworami z filmu znalazły się na nim dodatkowe, które nagrała głównie we współpracy z patrickiem leonardem[123]. dotarł on do drugich miejsc list sprzedaży w stanach[67] i wielkiej brytanii[58] oraz sprzedał się w 7 milionach egzemplarzy[124]. promujący go singel „vogue” zajął pierwsze miejsca notowań w ponad 30 państwach[125], w tym stanach[62] i wielkiej brytanii[58]

madonna podczas koncertu w ramach trasy blond ambition world tour (1990)
13 listopada 1990 wydała kompilację swoich największych przebojów, the immaculate collection[126]. w wielkiej brytanii zajmowała ona pierwsze miejsce listy sprzedaży uk albums chart przez dziewięć tygodni, najdłużej spośród wszystkich dotychczasowych albumów wydanych przez kobiety[127], zaś w stanach została certyfikowana diamentem[128]. na całym świecie rozeszła się w 30 milionach egzemplarzy, co czyni ją jednym z najlepiej sprzedających się albumów w historii, w tym najlepiej spośród składanek wykonawców solowych[129][130]. poza starszymi utworami, znalazły się na niej dwa premierowe, w tym singel „justify my love”, który dotarł do pierwszego miejsca hot 100[131][62]. nagrany do niego teledysk został wydany na kasecie vhs i rozszedł się w milionie egzemplarzy, dzięki czemu stał się najlepiej sprzedającym się singlem wideo w historii[132]. 13 grudnia 1990 wydała koncertowy album wideo blond ambition world tour live[w innych językach][133], za który zdobyła swoją pierwszą nagrodę grammy, w kategorii najlepszy pełnometrażowy teledysk[w innych językach][79]. 25 marca 1991 wykonała „sooner or later[w innych językach]” na 63. ceremonii wręczenia oscarów[134]
10 maja 1991 odbyła się premiera filmu dok_mentalnego w łóżku z madonną w reżyserii aleka keshishiana[w innych językach], przedstawiającego kulisy trasy blond ambition world tour, przeplatane fragmentami występów[135]. zarobił on w kinach 29 milionów dolarów, dzięki czemu stał się najbardziej dochodowym dok_mentem w historii[136][137]. w kwietniu 1992 podpisała umowę z warner bros. records, na mocy której założyła własną wytwórnię maverick records, a także zyskała zaliczkę w wysokości 5 milionów dolarów za każdy z zakontraktowanych siedmiu albumów (w tym trzech na mocy obowiązującej nadal umowy z sire records) oraz 20% przychodów z tantiem, co było najwyższym wynikiem w branży muzycznej (na równi z michaelem jacksonem)[138]. 1 lipca 1992 ukazał się film ich własna liga w reżyserii penny marshall, w którym zagrała drugoplanową rolę baseballistki mae mordabito[139]. poza występem aktorskim, nagrała na jego potrzeby utwór „this used to be my playground”[139], który dotarł do pierwszego miejsca hot 100[62] i został nominowany do złotego globa w kategorii najlepsza piosenka oryginalna[104]

20 października 1992 wydała piąty album studyjny, erotica, a dzień później książkę s_x[140]. album erotica, pierwszy wydany w maverick records, został nagrany we współpracy z shepem pettibonem[w innych językach] i andré bettsem[141]. dotarł do drugich miejsc notowań w stanach[67] i wielkiej brytanii[58], a jego sprzedaż wyniosła 6 milionów egzemplarzy, co było najniższym wynikiem spośród jej dotychczasowych albumów studyjnych[142]. pierwszy promujący go singel, „erotica”, dotarł do trzecich miejsc w stanach[62] i wielkiej brytanii[58]. kolejne single odniosły umiarkowany lub niewielki sukces na listach przebojów[143][144]. s_x, wydany w formie fotoksiążki, zawierał jej teksty poświęcone erotyce, il_strowane zdjęciami w charakterze softcore autorstwa stevena meisela, do których pozowała z grupą modeli[145]. mimo negatywnego odbioru w mediach, s_x wyprzedał w kilka dni cały nakład 1,5 milionów egzemplarzy[142], stając się najlepiej i najszybciej kupowaną książką typu na stolik kawowy w historii[146]. kolejno 7 stycznia i 11 września 1993 odbyły się premiery filmów, w których wcieliła się w główne role: sideł miłości w reżyserii uliego edela i niebezpiecznej gry[w innych językach] w reżyserii abela ferrary. oba zostały negatywnie odebrane przez krytykę filmową i poniosły porażkę finansową[147][148]

madonna podczas koncertu w ramach trasy the girlie show (1993)
od 25 września do 19 grudnia 1993 odbyła trasę koncertową the girlie show, obejmującą europę, bliski wschód, obie ameryki, australię i j_ponię[149]. występy te przyniosły łącznie 70 milionów dolarów dochodu[150]. koncert w sydney ukazał się 26 kwietnia 1994 na albumie wideo the girlie show: live down under[151]. 8 marca 1994 wydała singel „i’ll remember”, nagrany na potrzeby filmu z honorami[w innych językach][152]. dotarł on do drugiego miejsca hot 100[62] oraz otrzymał nominację do złotego globa za najlepszą piosenkę oryginalną[104]. 25 października 1994 wydała szósty album studyjny, bedtime stories, nagrany głównie we współpracy z nelleem hooperem, dallasem austinem i davem hallem[w innych językach][153][154], za który otrzymała nominację do grammy w kategorii najlepszy album popowy[w innych językach][79]. dotarł do trzeciego miejsca w stanach i drugiego w wielkiej brytanii[67][58] oraz sprzedał się w 8 milionach egzemplarzy[155]. pierwszy promujący go singel, „secret”, dotarł do czołówek list przebojów na świecie[62][58], zaś drugi, „take a bow”, zajmował pierwsze miejsce hot 100 przez sześć tygodni, najdłużej spośród wszystkich jej utworów[156]. 16 września 1995 odbyła się premiera filmu cztery pokoje, w którym wystąpiła w roli drugoplanowej jako elspeth[157]

3 listopada 1995 wydała kompilację swoich ballad, something to remember[158]. poza starszymi utworami, znalazły się na niej dwa premierowe, nagrane z davidem fosterem, w tym singel „you’ll see”, który dotarł do pierwszych dziesiątek w stanach i wielkiej brytanii[62][58]. album sprzedał się w 10 milionach egzemplarzy[159]. 14 grudnia 1996 odbyła się premiera filmu muzycznego evita w reżyserii alana parkera, adaptacji musicalu pod tym samym tytułem autorstwa andrew lloyda webbera i tima rice’a. wcieliła się w nim w główną rolę evy perón, pierwszej damy argentyny[160]. film odniósł sukces komercyjny, zarabiając 141 milionów dolarów[161]. rola została pozytywnie odebrana przez krytyków filmowych[162] i przyniosła jej złotego globa dla najlepszej aktorki w filmie komediowym lub musicalu[104]. premierę filmu poprzedziło wydanie 12 listopada 1996 ścieżki dźwiękowej evita[163], która dotarła do pierwszego miejsca w wielkiej brytanii[58] i drugiego w stanach[67] oraz sprzedała się w 7 milionach egzemplarzy[164]. poza interpretacjami utworów z musicalu, nagrała na jego potrzeby premierowy utwór „you must love me”[163], dzięki któremu webber i rice zdobyli oscara za najlepszą piosenkę oryginalną[165]. promujący album singel „don’t cry for me argentina” odniósł sukces komercyjny, docierając do pierwszych miejsc na european hot 100 singles[166] i w wielkiej brytanii[58]. 24 marca 1997 wykonała „you must love me” na 69. ceremonii wręczenia oscarów[165]

22 lutego 1998 wydała siódmy album studyjny, ray of light, nagrany głównie we współpracy z williamem orbitem i patrickiem leonardem[167]. zyskał on powszechne uznanie krytyków muzycznych[168] i został nagrodzony grammy w kategorii najlepszy album popowy[w innych językach], ponadto otrzymał nominację jako album roku[79]. dotarł do pierwszych miejsc notowań w 17 państwach[168], zaś w stanach do drugiej pozycji na billboard 200[67], a jego sprzedaż przekroczyła 16 milionów egzemplarzy[169]. pierwszy promujący go singel, „frozen”, dotarł do pierwszego miejsca w wielkiej brytanii[58] i drugiego w stanach[62]. sukces na listach przebojów odniosły także kolejne single, „ray of light” i „the power of good_bye”[62][58]. „ray of light” przyniósł jej nagrody grammy w kategoriach najlepsze nagranie taneczne i najlepszy teledysk krótkometrażowy oraz nominację jako nagranie roku[79], a także statuetkę mtv video music award za teledysk roku[170]. 24 lutego 1999 wykonała utwór „nothing really matters” na 41. ceremonii wręczenia nagród grammy[171]. 19 maja 1999 wydała singel „beautiful stranger”, nagrany na potrzeby filmu austin powers: szpieg, który nie umiera nigdy[172]. otrzymała dzięki niemu nagrodę grammy za najlepszą piosenkę napisaną dla filmu, programu telewizyjnego lub innego medium wizualnego[w innych językach][79] i nominację do złotego globa za najlepszą piosenkę oryginalną[104]

2000–2009

madonna podczas koncertu w ramach trasy drowned world tour (2001)
3 marca 2000 odbyła się premiera filmu układ prawie idealny w reżyserii johna schlesingera, w którym wcieliła się w główną rolę abbie reynolds[173]. nagrała dwa utwory na potrzeby jego ścieżki dźwiękowej, w tym cover „american pie” dona mcleana[174], który jako singel dotarł do pierwszych miejsc w wielkiej brytanii[58] i na european hot 100 singles[175]. 18 września 2000 wydała ósmy album studyjny, music, nagrany głównie we współpracy z mirwaisem ahmadzaïm i williamem orbitem[176][177], za który otrzymała nominację do grammy w kategorii najlepszy popowy album wokalny[w innych językach][79]. dotarł do pierwszych miejscach notowań w 23 państwach[178], w tym stanach[67] i wielkiej brytanii[58], a jego sprzedaż przekroczyła 11 milionów egzemplarzy[179]. pierwszy promujący go singel, „music”, osiągnął szczyty list w 25 państwach[180], w tym w stanach[62] i wielkiej brytanii[58], ponadto otrzymał nominacje do grammy w kategoriach nagranie roku i najlepszy kobiecy popowy występ wokalny[79]. 29 listopada 2000 zagrała koncert w brixton academy w londynie, który za sprawą 9 milionów widzów pobił rekord największej oglądalności w historii transmisji internetowych na żywo[181]. 21 lutego 2001 wykonała „music” na 43. ceremonii wręczenia nagród grammy[182]

od 9 czerwca do 15 września 2001 odbyła trasę koncertową drowned world tour, obejmującą europę i stany zjednoczone[183]. za sprawą 74 milionów zarobionych dolarów była najbardziej dochodową trasą 2001 spośród wykonawców solowych[184]. występ w auburn hills był emitowany na żywo przez hbo, gromadząc 5,7 miliona widzów[185], a 13 listopada 2001 ukazał się na albumie wideo drowned world tour 2001[186]. tego samego dnia wydała swoją drugą kompilację największych przebojów, ghv2, obejmującą nagrania z lat 1991–2000[186]. sprzedała się ona w 7 milionach egzemplarzy[187]. od 23 maja do 13 lipca 2002 grała główną rolę w sztuce up for grabs[w innych językach] na west endzie[188]. 11 października 2002 na ekrany kin wszedł film rejs w nieznane w reżyserii jej ówczesnego męża, guya ritchiego, w którym wystąpiła w głównej roli amber leighton. pod wpływem kolejnej porażki finansowej swojego filmu i negatywnego odbioru pośród krytyków filmowych zrezygnowała z dalszej kariery aktorskiej[189]. 20 listopada 2002 odbyła się premiera filmu śmierć nadejdzie jutro z serii james bond, w którym wystąpiła w roli cameo jako nauczycielka szermierki[190]. nagrała jego główny motyw muzyczny, „die another day”[191], który dotarł do pierwszych dziesiątek w stanach i wielkiej brytanii[62][58] oraz otrzymał nominację do złotego globa w kategorii najlepsza piosenka oryginalna[104]. od 28 marca 2003 w galerii sztuki deitch projects[w innych językach] w nowym jorku była prezentowana instalacja artystyczna x_static pro=cess, którą przygotowała we współpracy z fotografem stevenem kleinem[w innych językach][192]

madonna podczas koncertu w nowym jorku w ramach trasy re_invention world tour (2004)
21 kwietnia 2003 wydała dziewiąty album studyjny, american life, nagrany głównie we współpracy z mirwaisem ahmadzaïm[193][194]. choć zadebiutował na pierwszych miejscach w stanach[67] i wielkiej brytanii[58], odnotował słabsze wyniki sprzedaży niż jej poprzednie albumy studyjne, rozchodząc się w 5 milionach egzemplarzy na świecie[195]. promujące go single odniosły umiarkowany lub niewielki sukces komercyjny[196]. zagrała gościnnie w wyemitowanym 24 kwietnia 2003 odcinku sitcomu will & grace[197]. 27 sierpnia 2003 dała na gali mtv video music awards 2003 wspólny występ z britney spears, christiną aguilerą i missy elliott, szeroko komentowany w mediach ze względu na jej pocałunki z dwoma pierwszymi[198][199]. w marcu 2003 ogłosiła podpisanie z wydawnictwami callaway arts & entertainment[w innych językach] i penguin group[w innych językach] umowy na wydanie pięciu książek obrazkowych dla dzieci[200]. 15 września 2003 opublikowała pierwszą z nich, angielskie różyczki[w innych językach][201]. zadebiutowała ona na pierwszym miejscu amerykańskiej listy bestsellerów dziecięcych[w innych językach] „the new york timesa”[202] i sprzedała się w ponad milionie egzemplarzy[203], ponadto ustanowiła rekord najszybciej sprzedającej się książki obrazkowej debiutującego pisarza[204]

14 października 2003 ukazał się singel britney spears „me against the music” z jej gościnnym udziałem[205], który dotarł do pierwszego miejsca na european hot 100 singles[206] i drugiego w wielkiej brytanii[58]. 19 listopada 2003 opublikowała drugą książkę, jabłka pana peabody’ego[w innych językach][207], z którą ponownie zadebiutowała na pierwszym miejscu notowania literatury dziecięcej „the new york timesa”[208]. 24 listopada 2003 wydała minialbum remixed & revisited, zawierający głównie remiksy utworów z american life[209]. od 24 maja do 14 września 2004 odbyła trasę koncertową re_invention world tour, obejmującą stany zjednoczone, kanadę i europę[210]. za sprawą zarobionych 125 milionów dolarów była to najbardziej dochodowa trasa 2004[211]. w czerwcu 2004 zakończyła współpracę z wytwórnią maverick records i od tej pory nagrywała tylko dla warner bros. records[212]. kolejno 21 czerwca 2004, 8 listopada 2004 i 7 czerwca 2005 wydała pozostałe trzy książki: jakub i siedmiu złodziei[w innych językach], the adventures of abdi[w innych językach] oraz lotsa de casha[w innych językach][213][214][215]. 2 lipca 2005 wystąpiła w londynie na koncercie charytatywnym live 8[216]. 21 października 2005 telewizja mtv wyemitowała film dok_mentalny sekrety madonny[w innych językach] w reżyserii jonasa åkerlunda, przedstawiający kulisy trasy re_invention world tour, przeplatane fragmentami występów[217]

madonna podczas koncertu we fresno w ramach trasy confessions tour (2006)
9 listopada 2005 wydała dziesiąty album studyjny, confessions on a dance floor, nagrany głównie we współpracy ze stuartem pricem[w innych językach][218]. zyskał on powszechnie uznanie krytyków muzycznych[218] i został uhonorowany nagrodą grammy w kategorii najlepszy album elektroniczny / taneczny[79]. jego światowa sprzedaż przekroczyła 10 milionów egzemplarzy[219]. za sprawą confessions on a dance floor i pierwszego promującego go singla, „hung up”, ustanowiła rekordy największej liczby państw, w których dotarła do pierwszych miejsc notowań albumów (40) i utworów (41)[220]. zarówno „hung up”, jak i kolejny singel, „sorry”, osiągnęły szczytowe pozycje między innymi w wielkiej brytanii[58] i na european hot 100 singles[221][222]. 8 lutego 2006 wykonała „hung up” na 48. ceremonii wręczenia nagród grammy[223], a 30 kwietnia 2006 zagrała koncert na festiwalu muzycznym coach_lla[224]. od 21 maja do 21 września 2006 odbyła trasę koncertową confessions tour, obejmującą stany zjednoczone, kanadę, europę i j_ponię[225]. występy zarobiły 195 milionów dolarów, co przełożyło się na ustanowienie rekordu najbardziej dochodowej trasy zagranej przez kobietę w historii[226]. 20 czerwca 2006 wydała swój pierwszy album koncertowy, i’m going to tell you a secret, zawierający nagrania z trasy re_invention world tour (2004), wraz z filmem sekrety madonny[w innych językach] na dvd[227]. 28 listopada 2006 odbyła się premiera filmu artur i minimki w reżyserii luca bessona, w którego anglojęzycznej wersji językowej wystąpiła w roli dubbingowej jako księżniczka selenia[228]. 26 stycznia 2007 wydała album koncertowy i wideo the confessions tour[229], za który otrzymała nagrodę grammy w kategorii najlepszy pełnometrażowy teledysk[w innych językach][79]

7 lipca 2007 wystąpiła na koncercie charytatywnym live earth w londynie, gdzie zaprezentowała między innymi powstały na tę okazję utwór „hey you”[230]. 13 lutego 2008 na 58. mff w berlinie odbyła się premiera komediodramatu mądrość i seks, którym zadebiutowała jako reżyserka i scenarzystka. opowiada on o ukraińskim imigrancie, który usiłuje zrealizować marzenie o karierze muzycznej poprzez wcielanie się w dominatrix[w innych językach][231]. film został negatywnie odebrany przez krytykę filmową[232] i poniósł porażkę finansową[233]. 18 kwietnia 2008 wydała jedenasty album studyjny, hard candy, nagrany we współpracy z the neptunes, timbalandem i justinem timerlakiem[234][235]. dotarł on do pierwszych miejsc list sprzedaży w 37 państwach[236], w tym stanach[67] i wielkiej brytanii[58]. sprzedał się w 4 milionach egzemplarzy[237]. pierwszy promujący go singel, „4 minutes”, nagrany z gościnnym udziałem timberlake’a i timbalanda, osiągnął pierwsze pozycje notowań w 21 państwach[238], w tym w wielkiej brytanii[58], zaś w stanach dotarł do trzeciego miejsca hot 100[62]. 24 kwietnia 2008 odbyła się premiera filmu dok_mentalnego jestem, bo jesteśmy[w innych językach] o ofiarach aids w malawi, nad którym pracowała jako narratorka, producentka i scenarzystka[239][240]

madonna podczas koncertu w lizbonie w ramach trasy sticky & sweet tour (2008)
23 sierpnia 2008 rozpoczęła trasę koncertową sticky & sweet tour[241]. jej pierwsza część, obejmująca europę i obie ameryki, trwała do 21 grudnia 2008. zarobiła 282 miliony dolarów, dzięki czemu była najbardziej dochodową trasą 2008 i najbardziej dochodową spośród wszystkich tras wykonawców solowych w historii[242][243]. w styczniu 2009 ogłosiła kolejny cykl występów, które odbyły się od 4 lipca do 2 września 2009 w europie i izraelu[242][244]. 15 sierpnia 2009 zagrała na lotnisku bemowo w warszawie swój pierwszy koncert w polsce[245]. łącznie dwuletnia trasa zarobiła 408 miliony dolarów, stając się drugą najbardziej dochodową w historii[246]. 18 września 2009 wydała kompilację największych przebojów, celebration, wieńczącą współpracę z wytwórnią warner bros. records[247][248]. album dotarł do pierwszych miejsc w wielkiej brytanii[58] i na european top 100 albums[249]. poza starszymi utworami, znalazły się na nim dwa premierowe, w tym singel „celebration”[248], który dotarł do czołówek list przebojów na świecie[58][250]

2010–2019
26 marca 2010 wydała album koncertowy i wideo sticky & sweet tour[251]. 1 września 2011 na 68. mff w wenecji odbyła się premiera filmu w.e. królewski romans[w innych językach], nad którym pracowała jako reżyserka, scenarzystka i producentka. przeplatał on historię miłości króla wielkiej brytanii edwarda viii z wallis simpson oraz wątek współczesnej mieszkanki nowego jorku, która zagłębia się w tę sprawę[252][253]. film został negatywnie odebrany przez krytykę filmową[254] i poniósł porażkę w box office[255]. nagrała na jego potrzeby utwór „masterpiece”, dzięki któremu zdobyła złotego globa za najlepszą piosenkę oryginalną[256]. 15 grudnia 2011 ogłosiła podpisanie kontraktu na trzy albumy z wytwórnią interscope records[257]. 5 lutego 2012 zagrała krótki koncert w przerwie meczu super bowl xlvi w indianapolis, który za sprawą 111,3 miliona widzów ustanowił rekord największej oglądalności w historii amerykańskiej telewizji, przy czym jej występ zawyżył ten wynik[258]. 23 marca 2012 wydała dwunasty album studyjny, mdna, nagrany głównie we współpracy z martinem solveigem i williamem orbitem[259]. zadebiutował on na pierwszych miejscach w stanach i wielkiej brytanii[67][58]. pierwszy promujący go singel, „give me all your luvin’”, nagrany z gościnnym udziałem nicki minaj i m.i.a., dotarł do 10. miejsca na hot 100[260]

madonna podczas koncertu w paryżu w ramach trasy the mdna tour (2012)
od 31 maja do 22 grudnia 2012 odbyła trasę koncertową the mdna tour, obejmującą bliski wschód, europę i obie ameryki[261]. 1 sierpnia 2012 zagrała na stadionie narodowym w warszawie swój drugi koncert w polsce[262]. za sprawą 305 milionów zarobionych dolarów, the mdna tour była najbardziej dochodową trasą 2012 i dziesiątą najbardziej dochodową w historii[261]. 6 września 2013 wydała album koncertowy i wideo mdna world tour[263]. 24 września 2013 odbyła się premiera filmu krótkometrażowego secretprojectrevolution[w innych językach], który wyreżyserowała wraz ze stevenem kleinem[w innych językach], ponadto w nim wystąpiła, napisała scenariusz i go wyprodukowała. podejmował on tematykę wolności artystycznej i praw człowieka. był dystrybuowany bezpłatnie w serwisie youtube i poprzez bittorrent[264][265]. 26 stycznia 2014 wystąpiła z macklemorem, ryanem lewisem, mary lambert[w innych językach] i queen latifah podczas 56. ceremonii wręczenia nagród grammy[266]

6 marca 2015 wydała trzynasty album studyjny, rebel heart, nagrany we współpracy między innymi z diplo, aviciim, kanye westem i mikem deanem[w innych językach][267]. dotarł on do drugich miejsc w stanach i wielkiej brytanii[67][58], notując najsłabsze wyniki sprzedaży spośród wszystkich jej dotychczasowych albumów studyjnych, a promujące go single poniosły porażkę na listach przebojów[268]. kolejno 8 i 25 lutego 2015 wykonała promujący go singel „living for love” podczas 57. ceremonii wręczenia nagród grammy i gali brit awards 2015, a drugi z występów był szeroko komentowany w mediach ze względu na jej upadek na scenie[269][270]. od 9 września 2015 do 20 marca 2016 odbyła trasę koncertową rebel heart tour, obejmującą amerykę północną, europę, azję i oceanię. występy przyniosły 170 milionów dolarów dochodu[271]. 10 marca i 2 grudnia 2016 zagrała dwa kameralne, akustyczne koncerty madonna: tears of a clown[w innych językach], kolejno w melbourne i miami[272][273][274]. 15 września 2017 ukazał się album koncertowy i wideo rebel heart tour[275]

18 maja 2019 wystąpiła gościnnie podczas finału konkursu piosenki eurowizji 2019 w tel awiwie[276]. 14 czerwca 2019 wydała czternasty album studyjny, madame x, nagrany głównie we współpracy z mirwaisem ahmadzaï i mikem deanem[w innych językach][277][278]. zadebiutował on na pierwszym miejscu w stanach i drugim w wielkiej brytanii[67][58]. 17 września 2019 rozpoczęła trasę koncertową madame x tour, obejmującą teatry w stanach i europie[279][280]. zakończyła się ona przedwcześnie 8 marca 2020 z powodu pandemii covid_19[281]

od 2020

madonna podczas koncertu w londynie w ramach trasy madame x tour (2020)
zaśpiewała gościnnie w wydanym 13 sierpnia 2020 remiksie singla dui lipy „levitating[w innych językach]”, stworzonym przez the blessed madonna[w innych językach][282]. 16 sierpnia 2021 ogłosiła współpracę z wytwórnią warner records[b], obejmującą wydanie edycji specjalnych starszych nagrań, a także przejęcie w 2025 dystrybucji trzech albumów wydanych z interscope records w latach 2012–2019[283]. 23 września 2021 wydała album koncertowy madame x: music from the theater xperience[w innych językach], a w serwisie strumieniowym paramount_[w innych językach] ukazał się film koncertowy madame x[w innych językach], dok_mentujący trasę madame x tour[284]. 3 grudnia 2021 wydała remiks singla „frozen” autorstwa sickicka, który uprzednio w nieoficjalnej wersji zdobył popularność w serwisie tiktok[285]. 19 sierpnia 2022 wydała remix album finally enough love: 50 number ones[w innych językach], zawierający remiksy 50 jej utworów[286]

2 czerwca 2023 ukazał się singel „popular[w innych językach]”, który nagrała z the weekndem i playboiem cartim na potrzeby promocji serialu telewizyjnego idol[287]. piosenka dotarła do 13. miejsca ogólnoświatowego notowania „billboardu” global 200[288] oraz do pierwszych dziesiątek w wielkiej brytanii[58] i australii[289]. w styczniu 2023 ogłosiła uczczenie 40_lecia działalności muzycznej trasą koncertową the celebration tour, której start, początkowy planowany na lipiec 2023, został przesunięty z powodu jej hospitalizacji po infekcji bakterią na 14 października 2023[290][291]. główny etap trasy, obejmujący europę i amerykę północną, potrwał do 26 kwietnia 2024 i przyniósł 225 milionów dolarów dochodu[292]. 4 maja 2024 zagrała dodatkowy, bezpłatny koncert na plaży copacabana w rio de janeiro, który za sprawą 1,6 miliona osób ustanowił rekord największej widowni w historii samodzielnych koncertów[c][293]. 25 lipca 2025 wydała remix album veronica electronica, zawierający głównie remiksy utworów z ray of light (1998)[294]. na 28 listopada 2025 zapowiedziała premierę minialbumu bedtime stories: the untold chapter, zawierającego remiksy utworów z bedtime stories (1994) i nagrania demo z okresu pracy nad nim[295]

w 2020 poinformowała, że pracuje nad scenariuszem swojego filmu autobiograficznego[296]. najpierw współtworzyła go z diablo cody, a następnie z erin cressidą wilson[w innych językach], zaś w główną rolę miała się wcielić julia garner. w 2023 wstrzymała pracę nad filmem, ale w 2024 ją wznowiła, zdradzając, że rozważa przekształcenie go w serial telewizyjny[297]. w 2025 media poinformowały nieoficjalnie, że wspólnie z shawnem levym wyprodukuje serial autobiograficzny dla serwisu strumieniowego netflix[298]

18 września 2025 poinformowała o wznowieniu współpracy z wytwórnią warner records. ponadto zapowiedziała na 2026 premierę nowego albumu, nad którym pracuje ze stuartem pricem[w innych językach] i który opisała jako kontynuację confessions on a dance floor (2005)[299]

pozostała działalność
biznes

madonna podczas koncertu w londynie w ramach trasy the celebration tour (2023)
od lat 80. xx wieku prowadziła przedsiębiorstwa: boy toy, zajmujące się muzycznym publishingiem[w innych językach], wytwórnię teledysków sl_tco i wytwórnię filmową siren films (która została zamknięta w 1991, nie wyprodukowawszy żadnego filmu[138])[300]. w 1992 założyła wspólnie ze swoim menedżerem freddym demannem[w innych językach] i koncernem time warner przedsiębiorstwo rozrywkowe maverick, mające zajmować się wydawaniem muzyki (w ramach wytwórni maverick records, stworzonej jako joint venture z warner music group), filmów, programów telewizyjnych i książek. zdradziła, że jej planem było utworzenie „artystycznego think tanku”, inspirowanego bauhausem i the factory andy’ego warhola[138][301]. pierwszymi publikacjami maverick były jej książka s_x i album erotica w październiku tego samego roku. w kolejnych latach, poza nią, w maverick records wydawali muzykę artyści tacy jak candlebox, mich_lle branch czy alanis morissette[302][303]. w 2001 współtworzyła także wytwórnię filmową maverick films, ale kilka lat później sprzedała swoje udziały w niej[304]. w 2004 wraz z innymi udziałowcami maverick records pozwała warner music group za złamanie warunków współpracy[305]. strony zawarły ugodę, na mocy której madonna sprzedała swoje udziały w wytwórni i przestała dla niej nagrywać[212]. w 2006 założyła wytwórnię filmową semtex films[306]

w październiku 2007 podpisała dziesięcioletnią umowę 360[w innych językach] z agencją koncertową live nation[w innych językach] (która w 2010, w wyniku fuzji z ticketmaster[w innych językach], przekształciła się w live nation entertainment[307]). w konsekwencji live nation przejął zarządzanie nad całą jej działalnością zarobkową. tym samym stała się pierwszym artystą współpracującym w ten sposób z nowo powołanym oddziałem firmy, artist nation. według nieoficjalnych doniesień prasowych, zarobiła na umowie 120 milionów dolarów[308]. w marcu 2008 kupiła wraz z mężem, guyem ritchiem, pub the punch bowl[w innych językach] w londynie[309]. w październiku 2008, w wyniku ich rozwodu, ritchie pozostał jego jedynym właścicielem[310]. w 2010 założyła wraz ze spółką iconix brand group[w innych językach] przedsiębiorstwo mg icon, zajmujące się produkcją modową[311]. również w 2010 stworzyła z przedsiębiorstwem new evolution ventures sieć siłowni hard candy fitness[w innych językach], którą sygnowała swoim wizerunkiem[312]. pierwszy klub rozpoczął działalność w listopadzie 2010 w mieście meksyk[313], a do 2015 zostały otwarte siłownie w moskwie, petersburgu, santiago, sydney, rzymie, berlinie i toronto[314]. w 2015 była jednym z 16 artystów, którzy otrzymali po 3% udziałów w muzycznym serwisie strumieniowym tidal po przejęciu go przez holding jaya_z, project panther bidco[w innych językach][315][316]

marki

madonna podczas koncertu w brisbane w ramach trasy rebel heart tour (2016)
w 2006 zaprojektowała wspólnie z margaretą van den bosch[w innych językach] kobiecą kolekcję odzieżową m by madonna dla sieci sklepów h&m. ubrania trafiły do sprzedaży w marcu 2007[317][318]. według doniesień prasowych, kolekcja wygenerowała 20 milionów dolarów dochodu[319]. w 2010 zaprojektowała wspólnie z domem mody dolce & gabbana kolekcję okularów przeciwsłonecznych mdg, która została wyprodukowana przez jej spółkę mg icon i trafiła do sprzedaży w maju 2010[311]. również w 2010 stworzyła wspólnie z córką, lourdes leon[w innych językach], dedykowaną nastolatkom markę material girl. kolekcja, obejmująca odzież, obuwie, torebki i biżuterię, została wyprodukowana przez mg icon i trafiła do sprzedaży w sierpniu 2010[320][321]. w 2011 stworzyła poprzez mg icon markę modową truth or dare by madonna[w innych językach], dedykowaną kobietom w wieku od 27 do 50 lat. pierwszym produktem były perfumy truth or dare by madonna, opracowane we współpracy z firmą kosmetyczną coty, które trafiły do sprzedaży w kwietniu 2012[322]. za ich sprzedaż w samym 2012 zarobiła 60 milionów dolarów[323]. w sierpniu 2012 do sprzedaży trafiła kolekcja butów, wyprodukowana we współpracy z aldo[w innych językach][324], a w grudniu 2012 ukazały się kolejne perfumy, truth or dare by madonna: naked[325]

w 2014 założyła markę mdna skin, obejmującą kosmetyki do pielęgnacji skóry. w tym samy roku trafiła ona do sprzedaży w azji, a w 2017 w stanach zjednoczonych[326][327]. w 2019 wydała we współpracy z firmą too faced dwa zestawy do makijażu[328]. w 2020 ukazały się jej trzecie perfumy, madame x, wyprodukowane z firmą iiuvo[329]. poza własnymi markami, wystąpiła także w licznych kampaniach reklamowych, między innymi j_pońskiego konglomeratu mitsubishi (1986–1987)[330], producenta napojów pepsi_cola (1989)[331], firmy motoryzacyjnej bmw (2001)[332], sieci sklepów gap (2003)[333], polskiego radia zet (2004)[334] i producenta telefonów motorola (2005)[335]

filantropia i aktywizm
osobne artykuły: ray of light foundation i raising malawi

madonna podczas zorganizowanego przez amnesty international koncertu bringing human rights home (2014)
w latach 80. xx wieku była jedną z pierwszych osób publicznych, które zaangażowały się w sprawę epidemii aids[336]. według biografki carol gnojewski, przekazała łącznie miliony dolarów na organizacje związane z aids[337], w tym zarobki z pojedynczych koncertów na trasach who’s that girl world tour (1987)[338][339] i blond ambition world tour (1990)[340]. w 1989 dołączyła do każdego egzemplarza albumu like a prayer ulotkę z informacjami o aids, wirusie hiv i bezpiecznym seksie[341]. brała także udział w radiowych i telewizyjnych komunikatach o aids, a w 1992 wykupiła stronę czasopisma „billboard” i zamieściła na niej listę organizacji przeciwdziałających epidemii[342]. za swoją działalność na rzecz aids otrzymała honorowe nagrody od fundacji aids project los angeles[w innych językach] (1990)[343] i amfar[w innych językach] (1991)[344]

w 1998 założyła fundację ray of light foundation, poprzez którą samodzielnie finansuje inicjatywy filantropijne na świecie[345]. udzielała się w sprawach takich jak budowa szkół, wprowadzanie programów edukacyjnych, zapewnianie miejsc pobytu i pomocy psychologicznej dla ofiar przemocy, pożyczki biznesowe czy wspieranie ofiar klęsk żywiołowych. finansowała inicjatywy między innymi w kongo, kenii, mali, nigerii, etiopii, haiti, afganistanie, pakistanie, palestynie, filipinach i rosji[346][347][348][349][350][351]. w 2006 założyła drugą fundację, raising malawi, dedykowaną udzielaniu wsparcia dla malawi[352] w 2009 fundacja rozpoczęła budowę szkoły dla dziewcząt w stolicy kraju, lilongwe, nazwanej raising malawi academy for girls[353]. projekt został jednak porzucony w 2010, w zamian za co madonna zapowiedziała budowę większej liczby szkół[354][355]. w 2012 fundacja, we współpracy z organizacją buildon[w innych językach], zbudowała w malawi dziesięć szkół[356]. angażowała się także w lokalne programy edukujące na temat wirusa hiv[357], w budowę wiosek dla ubogich mieszkańców[358] i wsparcie dla ofiar powodzi[359]

przekazywała pieniądze na ofiary wydarzeń takich jak zamachy z 11 września 2001[360], trzęsienie ziemi w l’aquila (2009)[361], trzęsienie ziemi na haiti (2010)[362], huragan sandy (2012)[363], tajfun haiyan (2013)[348], kryzys wodny we flint (2014)[364] czy zamachy na meczety w christchurch (2019)[365]. zaangażowała się we wsparcie finansowe dla miasta detroit po ogłoszeniu przez nie w 2013 bankructwa[366]. wspierała inicjatywy medyczne, na przykład fundację tj martell foundation for leukemia and cancer research[w innych językach], prowadzącą badania nad lekami na białaczkę i raka[351], a w 2020 przekazała milion dolarów na bill & melinda gates foundation w celu rozwoju metod leczenia na covid_19[367]. angażowała się także w fundacje udzielające wsparcia muzykom[368][369]. wystąpiła na różnych koncertach charytatywnych i imprezach fundraisingowych[d]

od pierwszych lat kariery angażowała się w aktywizm na rzecz społeczności lgbt[371]. w 2019 otrzymała honorową nagrodę glaad media award dla orędownika zmian, a sarah kate ellis[w innych językach], prezes stowarzyszenia glaad, nazwała ją „największą sojuszniczką społeczności lgbtq”[372]. propagowała inicjatywy legalizujące małżeństwa osób tej samej płci[373][374] i publicznie krytykowała akty h0m_fobiczne, między innymi w rosji[375][376]. w 1990 wzięła udział w kampanii społecznej rock the vote[w innych językach], zachęcającej do korzystania z czynnego prawa wyborczego[377]. wygłosiła przemowy podczas koncertu chime for change[w innych językach], zorganizowanego w 2013 celu promocji praw kobiet[378], koncertu bringing human rights home, zorganizowanego w 2014 przez amnesty international w celu promocji praw człowieka[379], a także na marszu kobiet[w innych językach] w waszyngtonie w 2017[380]. w obliczu rosnącej popularności piractwa internetowego, angażowała się w kampanie zwiększające świadomość na temat praw autorskich[381][382]

życie prywatne

madonna w 2008 podczas premiery filmu dok_mentalnego jestem, bo jesteśmy[w innych językach]
większość dorosłego życia mieszkała w nowym jorku i wielkim los angeles[383]. od 1992 do 2000 posiadała także dom w miami[384]. w 1999 przeprowadziła się do londynu, gdzie mieszkał jej ówczesny partner i późniejszy mąż, guy ritchie[385]. w 2001 zamieszkali w dworze ashcombe house[w innych językach] w angielskim hrabstwie wiltshire[386], który po rozwodzie w 2008 przypadł ritchiemu[310]. w latach 2017–2020 mieszkała w sintrze w portugalii, w okolicach lizbony[387][388]

wychowywała się w zagorzale katol!ckiej rodzinie[6]. w 1996 zaczęła się zagłębiać w kabałę, mistyczno_filozoficzną szkołę judaizmu[389][390]. prezentowała elementy kabały w swojej twórczości artystycznej[391][392], w ramach obchodzenia szabatu przestała pracować (w tym grać koncerty) w piątkowe wieczory, a w 2004 zaadaptowała hebrajskie imię estera (esther)[393][394]. ponadto wspierała finansowo ośrodki kabały, w tym kabbalah centre[w innych językach] w los angeles, na który przez lata wpłaciła łącznie co najmniej 10 milionów dolarów[390][395][396]. według badaczy i prasy, odniosła istotną rolę w popularyzacji kabały, w tym pośród innych osób z show businessu[397][398][399][400]. w 2006 w mediach zaczęły się pojawiać doniesienia o jej rozluźnieniu w wyznawaniu kabały i pogarszających się relacjach z kabbalah centre[401]. w kolejnych latach zaprzestała publicznego okazywania związków z kabałą i ośrodkiem, między innymi w obliczu zarzutów o jego oszustwa podatkowe[390][402]. w 2015 wyznała w wywiadzie: „nie utożsamiam się z żadną konkretną grupą religijną. łączę się z różnymi aspektami rytualnymi różnych systemów wierzeń i dostrzegam nić łączącą wszystkie wierzenia religijne”[403]

jest kolekcjonerką sztuki. zakupiła co najmniej 300 obrazów, głównie modernistycznych, o łącznej wartości wycenianej na co najmniej 100 milionów dolarów[404][405]. w 2013 „the hollywood reporter” umieścił ją na liście 25 największych (pod kątem posiadanych dzieł) kolekcjonerów sztuki w przemyśle rozrywkowym[404]. posiada lub posiadała obrazy między innymi tamary łempickiej, pablo picasso, fernanda légera, mana raya, fridy kahlo, diego rivery i maxfielda parrisha[w innych językach][405][404]. ponadto finansowała wystawy sztuki[406][407]

od 2005 hobbystycznie uprawia jeździectwo. w sierpniu 2005 spadła z konia i złamała kości w ośmiu miejscach[408]

w czerwcu 2023 uległa infekcji bakterią, w wyniku której straciła przytomność i trafiła na oddział intensywnej terapii, gdzie przez dwa dni przebywała w śpiączce. jak przyznała, zdaniem lekarzy była bliska śmierci. po kilku dniach hospitalizacji kontynuowała rekonwalescencję w domu[409][410]

związki

madonna z ówczesnym mężem, guyem ritchie, w 2005
gdy jeszcze uczyła się na uniwersytecie michigan, jej partnerem był aspirujący muzyk stephen bray[w innych językach], z którym w późniejszych latach współtworzyła utwory[411]. po przeprowadzce do nowego jorku była związana z norrisem burroughsem (1978), muzykiem danem gilroyem[w innych językach] (1979–1980), grafficiarzem leonardem „futurą” mcgurrem[w innych językach] (1982), dj_em markiem kaminsem[w innych językach] (1982), artystą współczesnym jeanem_michelem basquiatem (1982–1983) i muzykiem johnem „jellybeanem” benitezem[w innych językach] (1983–1985)[412]. na początku 1985 krótko spotykała się z muzykiem princem[413]. następnie rozpoczęła związek z amerykańskim aktorem seanem pennem, którego poznała na planie swojego teledysku „material girl”[414]. 16 sierpnia 1985 para wzięła ślub w prywatnej posiadłości w malibu[415]. według doniesień prasowych padała ofiarą przemocy domowej ze strony penna, ale w 2015 zaprzeczyła tym doniesieniom w zeznaniu przed sądem[416]. 4 grudnia 1987 wniosła pozew o rozwód z powodu różnic nie do pogodzenia, ale jeszcze w tym samym miesiącu go wycofała[417]. w 1988 miała romans z johnem f. kennedym jr[418]. 5 stycznia 1989 ponownie wniosła pozew o rozwód z pennem[419], który został udzielony 24 stycznia 1989[420]

w kolejnych latach była związana z aktorem i reżyserem warrenem beattym (1989–1990)[421], modelem tonym wardem (1990–1991)[422], raperem vanilla icem (1991–1992)[423], ochroniarzem jamesem albrightem (1991–1993)[424], raperem tupakiem shakurem (1993–1994)[425], koszykarzem dennisem rodmanem (1994)[426], kubańskim trenerem personalnym carlosem leonem (1994–1997)[427] i angielskim scenarzystą andrew birdem (1997–1998)[428]. w 1999 związała się z angielskim reżyserem guyem ritchiem, którego poznała na kolacji u stinga i trudie styler[428]. para pobrała się 22 grudnia 2000 w zamku skibo[w innych językach] w szkocji[429]. 15 października 2008 poinformowała, że zamierza się rozwieść[430]. 21 listopada 2008 sąd w londynie orzekł o rozwodzie, a w ramach ugody madonna zapłaciła ritchiemu od 50 do 60 milionów funtów, co było największą w historii kwotą uzyskaną przez mężczyznę od kobiety w wyniku rozwodu[310][383]. w kolejnych latach była związana z brazylijskim modelem jesusem luzem (2008–2010)[431], francuskim tancerzem brahimem zaibatem[w innych językach] (2010–2013)[432] i tancerzem ahlamalikiem williamsem (2019–2022)[433]

dzieci

madonna z synem davidem podczas koncertu w londynie w ramach trasy the celebration tour (2023)
ma sześcioro dzieci, w tym dwoje biologicznych i czworo adoptowanych malawijczyków

14 czerwca 1996 urodziła w los angeles córkę lourdes leon[w innych językach] ze związku z carlosem leonem[434]. w dorosłości lourdes pracowała jako modelka[435] i piosenkarka pod pseudonimem artystycznym lolahol[436]. 11 sierpnia 2000 urodziła w los angeles syna rocco ritchiego ze związku z guyem ritchiem, trzy tygodnie przed planowym terminem (ze względu na łożysko przodujące)[437][438]. po rozwodzie w 2008 rodzice chłopca objęli naprzemienną opiekę nad nim[310]. w 2015, podczas pobytu w anglii w ramach trasy rebel heart tour, rocco przeprowadził się do ojca. w odpowiedzi madonna pozwała ritchiego o „nielegalne przetrzymywanie” syna, zwróciła się także o pomoc do haskiej konferencji prawa prywatnego międzynarodowego[439]. we wrześniu 2016 byli małżonkowie zawarli ugodę, na mocy której rocco zamieszkał na stałe z ojcem[440]. w dorosłości został malarzem ekspresjonistycznym. początkowo działał anonimowo pod pseudonimem rhed, ale w 2021 media doniosły o jego tożsamości[441][442]

w październiku 2006 wraz z ritchiem odwiedziła dom dziecka w lilongwe, stolicy malawi, gdzie przebywali david banda (ur. 25 września 2005) i chifundo „mercy” james (ur. 22 stycznia 2006)[443][444][445]. małżeństwo chciało zaadoptować mercy, przeciwko czemu zaprotestowała jej babcia. ostatecznie podjęli decyzję o adopcji davida i zabrali go do domu w londynie[446][447]. sprawa wywołała poruszenie w mediach w związku z zarzutem, że nie odbyli 18_miesięcznego pobytu w malawi, obowiązującego przed adopcją pochodzącego stamtąd dziecka[443]. madonna powiedziała w wywiadzie dla the oprah winfrey show, że w istocie w kraju nie obowiązują prawa w sprawie adopcji[448]. w maju 2008 sąd w malawi wyraził zgodę na adopcję, po odbyciu przez małżeństwo 18_miesięcznego okresu próbnego pod nadzorem pracownika socjalnego[449]. po rozwodzie w 2008 madonna i ritchie objęli naprzemienną opiekę nad davidem[310]. w marcu 2009 artystka zaaplikowała o samodzielną adopcję mercy[450]. sąd w malawi odrzucił jej wniosek, argumentując to faktem, że nie mieszkała w kraju 18 miesięcy, oraz przeciwdziałaniem „handlowi dziećmi przez nieuczciwych ludzi”[451][452]. wniosła o apelację, a 12 czerwca 2009 sąd wyraził zgodę na adopcję[453]. 7 lutego 2017 zaadoptowała pochodzące z malawi bliźniaczki, stellę i esther (ur. 24 sierpnia 2012)[454]

charakterystyka twórczości
wpływy
pośród inspiracji muzycznych wymieniła nancy sinatrę[455], debbie harry, chrissie hynde[456], karen carpenter, the supremes, led zeppelin[457], patti smith[458], joni mitch_ll i arethę franklin[459]. wspominała także o wpływie davida bowiego, zwłaszcza w zakresie wizualnej prezentacji scenicznej[460][461]. wpływ na jej twórczość miały filmy i sztuka współczesna. wspominała, że w młodości była fanką aktorek carole lombard, judy holliday i marilyn monroe[455], ponadto inspirowała się kinematografią francuską z lat 60. xx wieku[462]. w zakresie sztuki nazwała fridę kahlo i georgię o’keeffe swoimi wzorami do naśladowania[463]

głos i instrumenty

madonna grająca na gitarze podczas koncertu w nowym jorku w ramach trasy sticky & sweet tour (2008)
śpiewa mezzosopranem[464][465]. jej biograf mark bego[w innych językach] ocenił, że mimo braku wielkiego talentu jest „idealną wokalistką do piosenek lekkich jak piórko”[466]. tony sclafani, redaktor serwisu msnbc, napisał: „wokale madonny są kluczem do jej rockowych korzeni. wokaliści popowi zazwyczaj śpiewają piosenki «na luzie», ale madonna wykorzystuje podteksty, ironię, agresję i wszelkiego rodzaju wokalne osobliwości, podobnie jak john lennon i bob dylan”[467]. na pierwszych albumach korzystała z jasnej, dziewczęcej barwy głosu[468]. jeden z krytyków muzycznych określił, że brzmi jak „myszka minnie na helu”[468][469]. przed zdjęciami do filmu muzycznego evita (1996) odbyła lekcje śpiewu, które skomentowała: „zdałam sobie sprawę, że nie wykorzystuję całego spektrum mojego głosu. wcześniej wierzyłem, że mam bardzo ograniczoną skalę i że wykorzystuję ją najlepiej, jak potrafię”[470]

w dzieciństwie uczyła się gry na pianinie[13]. na przełomie lat 70. i 80. xx wieku uczyła się od ówczesnego partnera, dana gilroya, gry na gitarze i perkusji[471]. następnie grała na nich w zespole breakfast club[33] i na pierwszych solowych nagraniach demo[472]. zagrała też na krowim dzwonku w utworze „holiday” (1983)[473] i na syntezatorach na albumie like a prayer (1989)[474]. w 1999 uczyła się przez trzy miesiące gry na skrzypcach na potrzeby roli w filmie koncert na 50 serc, której ostatecznie nie zagrała[475]. w 2000 ponownie uczyła się gry na gitarze, od montego pittmana[w innych językach] (swojego późniejszego gitarzysty koncertowego). po raz pierwszy wystąpiła z gitarą w listopadzie 2000 w programie late show with david letterman[476]. od tej pory gra podczas koncertów na gitarze akustycznej i elektrycznej[477], ponadto zagrała na gitarze akustycznej w utworze „falling free” (2012)[478]. podczas trasy koncertowej rebel heart tour (2015–2016) grała dodatkowo na ukulele[479], a podczas madame x tour (2019–2020) na pianinie[480]

tworzenie muzyki
jest współautorką lub autorką większości swoich utworów[481][482]. pierwsze piosenki pisała w 1979, jako członkini zespołu breakfast club[471]. samodzielnie skomponowała i napisała teksty na pięć piosenek ze swojego debiutanckiego albumu, madonna (1983)[483]. „rolling stone” nazwał ją „wzorową autorką piosenek z talentem do chwytliwych hooków i niezapomnianych tekstów”[484], a jej piosenki opisał jako „konsekwentnie nacechowane własną wrażliwością i przepełnione autobiograficznymi szczegółami”[485]. barry walter, dziennikarz magazynu „spin”, napisał: „jej spójność wskazuje na coś, na co niewiele osób zwraca uwagę: jest świetną autorką piosenek. bez względu na to, z kim je pisze, we wszystkich hitach pozostawia swój znak charakterystyczny”[486]. patrick leonard, z którym współtworzyła wiele utworów, wypowiedział się: „jej wrażliwość na linię melodyczną – od początku do końca zwrotki i na to, jak zwrotka i refren wpływają na siebie – jest bardzo głęboka. często śpiewa nuty, o których nikt inny by nie pomyślał, gdyby nie ona”[487]

podczas pracy nad albumem madonna (1983) sprzeczała się o ich brzmienie z producentem muzycznym, reggiem lucasem[w innych językach][488]. dopiero przy trzecim albumie, true blue (1986), przedstawiciele wytwórni warner bros. records pozwolili jej na objęcie kontroli nad produkcją[488]. muzykolog stan hawkins napisał w książce settling the pop score: „jako muzyk i producentka madonna jest jedną z niewielu artystek, którym udało się przebić do męskiego świata studiów nagraniowych. niewątpliwie madonna jest w pełni świadoma, że kobiety są wykluczane z pracy w branży muzycznej na wielu poziomach i postanowiła to zmienić”[489]. stuart price[w innych językach], z którym pracowała nad albumami american life (2003) i confessions on a dance floor (2005), wypowiedział się: „madonny się nie produkuje, z nią się współpracuje. ma swoją wizję i wie, jak ją wprowadzić w życie”[490]

choć nagrywa przede wszystkim w języku angielskim, ma też w repertuarze piosenki w całości lub częściowo hiszpańskojęzyczne[491][492]. w szczególności wydała w pełni hiszpańskie wersje oryginalnie angielskich utworów „you’ll see” (1995) i „what it feels like for a girl” (2000)[492]. na albumie madame x (2019) nagrała po kilka piosenek po hiszpańsku i portugalsku[491]. w utworze „paradise (not for me)” (2000) zaśpiewała całą zwrotkę po francusku[493]. ma też dwie piosenki nagrane w sanskrycie: „shanti/ashtangi” (1998)[494] i „cyber_raga” (2000)[495]

gatunki muzyczne

madonna wykonująca „burning up” w rockowej aranżacji podczas koncertu w antwerpii w ramach trasy rebel heart tour (2015)
jej twórczość jest klasyfikowana przede wszystkim jako muzyka pop, taneczna i elektroniczna[496][497]. badacze zwracali uwagę na jej ciągłe eksperymentowanie w zakresie stylistyki muzycznej[498][499]. w pierwszych latach, przed debiutem fonograficznym, tworzyła piosenki rockowe, w tym punk rockowe, jednak zrezygnowała z takiego brzmienia na rzecz tanecznego, z użyciem syntezatorów[467][500][501]. w ocenie stephena thomasa erlewine’a, krytyka muzycznego i redaktora serwisu allmusic, zaczynała karierę jako przedstawicielka post disco[502]. zdaniem krytyków muzycznych, singel „live to tell” (1986) stanowił jej pierwszą próbę zmiany stylistyki i zaprezentowania się jako dojrzała, poważna artystka[503][504]. istotną rewolucję w brzmieniu przyniósł jej album like a prayer (1989), który krytyk kenneth partridge z „billboardu” nazwał „mieszaniną rocka psychodelicznego z popularnymi wówczas dźwiękami synthpopowymi”[505][506]. na albumach erotica (1992), bedtime stories (1994) i hard candy (2008) inkorporowała elementy popularnych wówczas gatunków, rhythm and blues (r&b) i hip_hopu[507][508][509]. w latach 90. xx wieku, począwszy od singla „bedtime story” (1995), a następnie na albumie ray of light (1998), zwróciła się ku nowatorskiej muzyce elektronicznej[510][511][512][513]. w xxi wieku nagrywała głównie electropop i elektroniczną muzykę taneczną[514][515]

sporadycznie inkorporowała w swojej muzyce elementy innych stylistyk. album i’m breathless (1990), klasyfikowany jako ścieżka dźwiękowa do filmu d_ck tracy (1990), został wystylizowany na zagrany przez big_band, z elementami gatunków charakterystycznych dla przedstawionej w filmie epoki, jak jazz i swing[516][517]. z kolei na ścieżce dźwiękowej evita (1996) wykonywała utwory musicalowe z elementami rockowymi[518][519]. na albumie ray of light (1998) eksperymentowała z różnymi stylami muzyki elektronicznej, jak techno, electronica, ambient, trip hop czy drum and bass[512]. album american life (2003) zdominowała folktronica, czyli mieszanina muzyki folkowej z elektroniczną[520][521]. na madame x (2019) zaprezentowała world music, opartą na stylach portugalii, w której mieszkała w czasie nagrań, jak fado czy batuque[522]. w pojedynczych utworach zawarła elementy gatunków takich jak latynoski pop[491], gospel[523], funk[524], salsa[525], grunge[526], country[527], folk rock[528] czy reggae[529]. kilkukrotnie inkorporowała też elementy muzyki poważnej, przykładowo poprzez wykorzystanie chordofonów w „papa don’t preach” (1986)[530] i „frozen” (1998)[531] czy sampli z dziadka do orzechów piotra czajkowskiego w „dark ballet” (2019)[532]. podczas koncertów prezentuje wybrane utwory w rockowych, czy nawet heavy metalowych aranżacjach[533][534]

teledyski i występy na żywo

madonna, wystylizowana na marlene dietrich, podczas występu z piosenką „like a virgin” na koncercie w ramach trasy the girlie show (1993)
od początku kariery jest znana z teledysków, które według badaczy stanowią dla niej nie komercyjny dodatek do piosenki, lecz indywidualne dzieła sztuki audiowizualnej[535][536]. redaktorzy encyklopedia britannica ocenili, że była „pierwszą kobietą, która w pełni wykorzystywała potencjał teledysku”[537]. sarah frink z portalu consequence napisała, że już od pierwszych teledysków „zgłębiała elementy opowiadania historii, fantazji i robienia z piosenek wydarzeń”, dodając. że jej „piosenki są dziś równie pamiętne dzięki towarzyszącym im teledyskom”[538]. sal cinquemani z serwisu slant magazine napisał: „teledyski dały madonnie również możliwość pokazania często krytykowanych umiejętności aktorskich, bez których wiele z tych minifilmów nie tylko nie wyszłoby na dobre, ale wręcz rozpadłoby się pod ciężarem narracyjnych lub koncepcyjnych ambicji (…). dla madonny teledyski były czymś więcej niż tylko metodą promocji. służyły jako platforma dla jej politycznych i społecznych przesłań oraz sposób na oddanie hołdu jej inspiracjom”[539]. redaktorzy „billboardu” napisali, że „definiowała epokę, tworząc konceptualne teledyski – nawiązujące do starego hollywood, a jednocześnie torujące prowokacyjną wizualną ścieżkę ku przyszłości – które były integralną częścią jej ciągle zmieniającego się wizerunku i skrupulatnej kontroli, jaką nad nim sprawowała”[540]

jest znana z widowiskowych koncertów i występów na żywo, których charakterystycznym elementem są układy choreograficzne, wykonywane przez nią wraz z tancerzami[541]. badacze massimiliano stramaglia i tommaso farina z uniwersytetu w maceracie opisali jej występy jako „zorganizowane sekwencje zdarzeń, scenariuszy, znanych tekstów i ruchów”[535]. dziennikarz samuel r. murrian nazwał ją „współczesną mistrzynią performance’u”[542]. sal cinquemani z serwisu slant magazine określił ją w 2015 jako „najlepszą performerkę naszych czasów”, dodając: „jej występy zawsze miały charakter teatralny, łącząc tradycyjne motywy koncertów rockowych z opowiadaniem historii”[543]. jej biograf, j. randy taraborrelli[w innych językach], nazwał jej występy „ekstrawaganckimi eksponatami i chodzącymi wystawami sztuki”[544]. chris nelson z „the new york timesa” opisał, że grała koncerty, „na których nie tylko można było podziwiać wyszukane kostiumy i precyzyjnie zsynchronizowane pokazy pirotechniczne, ale także bardzo wyczynowy taniec”, czego ceną jest sporadyczne korzystanie z playbacku[545]. w 2004 elton john skrytykował ją: „każdy, kto publicznie korzysta na scenie z playbacku, za co każe sobie płacić 134 dolary, powinien zostać zastrzelony”[546]. była również krytykowana, a nawet pozywana za rozpoczynanie koncertów ze sporym opóźnieniem[547][548]

kontrowersje
od pierwszych lat kariery madonna wywoływała kontrowersje ze względu na elementy swojej twórczości i wypowiedzi. „the daily telegraph” nazwał ją „profesjonalną prowokatorką”[549]. w 2013 wyznała: „lubię prowokacje, są one w moim dna. jednak w 9 na 10 przypadków stoi za tym konkretny powód”[550]

wielokrotnie była krytykowana za prezentowanie elementów seksualnych i nagości[551]. dziennikarz john murph wspominał, że już na początku kariery wywołała „ogólnokrajowe zamieszanie” w środowiskach konserwatywnych[552]. w 1985 skandal medialny wywołały publikacje w magazynach „penthouse” i „playboy” jej nagich zdjęć, zrobionych w czasach, gdy jeszcze nie była popularna[553]. w 1990 wywołała poruszenie medialne występem z piosenką „like a virgin” na trasie koncertowej blond ambition world tour, podczas którego symulowała m_st_rbację. w toronto policja groziła jej aresztowaniem, jeśli nie ocenzuruje występu (ostatecznie nie dokonała cenzury i nie została aresztowana)[554]. szczególnie skandalizująca była jej działalność w latach 1992–1993, gdy prezentowała elementy seksualne w swojej twórczości, w tym w książce s_x, na albumie erotica i podczas trasy the girlie show. joe lynch z magazynu „billboard” nazwał erotikę najbardziej kontrowersyjnym albumem popowym lat 90. xx wieku[555][556]. część środowisk, w tym politycznych i religijnych, nawoływała do bojkotu koncertów w ramach the girlie show[557]. jej biograf, j. randy taraborrelli[w innych językach], ocenił, że w oczach mediów i części fanów „posunęła się wtedy za daleko”[558]. po latach madonna wyznała, że nie żałuje tego okresu, dodając: „interesowało mnie naciskanie przycisków, buntowanie się, złośliwość i próby naginania zasad”[559]. wspominała także, że prasa nazywała ją dziwką, wiedźmą i szatanem, zwracając uwagę na niesprawiedliwość, jako że mężczyźni nie byli w tamtych czasach krytykowani za prezentowanie nagości[560]

madonna podczas kontrowersyjnego występu z piosenką „live to tell” podczas koncertu w paryżu w ramach trasy confessions tour (2006)
wielokrotnie była też krytykowana za wykorzystywanie w swojej twórczości ikonografii religijnej, zwłaszcza chrześcijańskiej[561]. dziennikarka gail walker napisała: „jako pierwsza osoba w kulturze mainstreamowej wprowadziła symbolikę religijną do muzyki pop. z pewnością było to kontrowersyjne, ale głównie ze względu na nowość i siłę oddziaływania, a nie z powodu faktycznego «bluźnierstwa» czy świętokradztwa”[562]. skandal medialny wywołał w 1989 teledysk „like a prayer”, przedstawiający sceny duchowego i seksualnego uniesienia w kościele oraz płonących krzyży[541], a rok później trasa koncertowa blond ambition world tour, podczas której scenografia przypominała kościół katol!cki. w odpowiedzi na protesty przedsiębiorstwo pepsi_cola wycofało trwającą kampanię reklamową z udziałem „like a prayer”[331]. watykan potępił madonnę i wzywał do bojkotu występu w rzymie, a gazeta „l’osservatore romano” opisała koncert jako „grzeszny, bluźnierczy i absolutnie haniebny”[563][564]. w tym samym roku artystka została skrytykowana przez centrum szymona wiesenthala za, w ich interpretacji, antysemickie słowa piosenki „the beast within”, bazujące na cytatach z apokalipsy św. jana[565]. w 2006 skandal wywołał występ z piosenką „live to tell” na trasie confessions tour, podczas którego śpiewała z koroną cierniową na głowie, przywieszona do krucyfiksa. artystkę krytykowali przedstawiciele kościołów i organizacji religijnych, w tym chrześcijańskich, muzułmańskich i żydowskich. kardynał ersilio tonini wyraził opinię, że powinna zostać ekskomunikowana, z kolei prokuratura w düsseldorfie zagroziła jej postawieniem zarzutów o bluźnierstwo[566][567]. w 2009 wywołała w polsce protest środowisk prawicowych w związku z zorganizowaniem koncertu w warszawie w katol!ckie święto wniebowzięcia najświętszej maryi panny[568]

była krytykowana za wypowiedzi polityczne, w tym podczas koncertów[569][570]. w 2012 zaprezentowała podczas trasy koncertowej the mdna tour film, przedstawiający francuską polityk marine le pen z umieszczoną na czole swastyką, w odpowiedzi na co le pen zagroziła jej pozwem[571]. w trakcie koncertu w petersburgu wypowiedziała się przeciwko prześladowaniom wobec społeczności lgbt w rosji. w odpowiedzi rząd federacji rosyjskiej nałożył na nią karę w wysokości miliona dolarów, której, jak przyznała po latach, nigdy nie zapłaciła[375]. w 2019 była krytykowana za decyzję o występie na finale konkursu piosenki eurowizji 2019 w tel awiwie, w obliczu trwającego konfliktu izraelsko_palestyńskiego[572]. elementem występu było wspólne przejście tancerzy noszących flagi palestyny i izraela, wskutek czego organizator eurowizji, europejska unia nadawców, skrytykował ją za złamanie regulaminu, zakazującego prezentację elementów politycznych na scenie[573]

sukcesy i osiągnięcia
osobny artykuł: lista nagród i nominacji madonny
znalazła się w księdze rekordów guinnessa za sprawą największego sukcesu komercyjnego spośród wszystkich kobiet w historii muzyki[574]. według edycji księgi z 2023, sprzedała co najmniej 400 milionów nagrań (wliczając albumy i single). wyższy wynik w historii przemysłu muzycznego osiągnęli tylko the beatles, elvis presley i michael jackson, co stawia ją na pierwszym miejscu pośród kobiet[575]. w stanach zjednoczonych jej sprzedaż nagrań na podstawie certyfikatów wydanych przez recording industry association of america (riaa) wynosi 66,5 miliona egzemplarzy[e]. jest to jeden z najwyższych wyników w historii, w tym trzeci najwyższy spośród kobiet, zaraz za mariah carey i barbrą streisand[576]. w 1999 riaa poinformowało, że w xx wieku sprzedała w stanach najwięcej nagrań spośród kobiet w muzyce rockowej[577]. 12 jej albumów zostało certyfikowane w stanach wielokrotną platyną, co jest najwyższym wynikiem w historii spośród kobiet, na równi ze streisand[578]. w dekadzie 2000–2009 sprzedała w stanach najwięcej singli spośród wszystkich wykonawców[579]. według danych british phonographic industry, w wielkiej brytanii była do 2012 czwartym artystą z największą liczbą sprzedanych singli[580], a do 2013 otrzymała najwięcej certyfikatów spośród wszystkich wykonawców w historii[581]

madonna podczas koncertu w filadelfii w ramach trasy confessions tour (2006)
ustanowiła rekord najczęstszego osiągania pierwszych miejsc notowań „billboardu”[f][582]. złożyło się na to między innymi 50 utworów na dance club songs, co z kolei stanowi rekord największej liczby numerów jeden na pojedynczym notowaniu[583]. 9 jej albumów dotarło do pierwszego miejsca billboard 200, co jest trzecim najwyższym wynikiem w historii spośród kobiet[584][585]. zajmuje drugie miejsce, zaraz za the beatles, w zestawieniu wykonawców, którzy odnieśli największy sukces (pod względem sumy zdobytych punktów) w historii głównej listy utworów, hot 100[586]. do pierwszego miejsca dotarła z 12 pozycjami, co jest szóstym najwyższym wynikiem w historii, w tym trzecim pośród kobiet[g][588]. w pierwszej piątce uplasowało się 28 jej utworów, co jest czwartym najwyższym wynikiem w historii[589]. ustanowiła także rekord największej liczby singli z rzędu, które dotarły do pierwszej piątki (16 w latach 1984–1989)[590]. do pierwszej dziesiątki dotarła z 38 pozycjami, co jest z kolei trzecim najwyższym wynikiem w historii[h][592]. w wielkiej brytanii do pierwszych miejsc notowań dotarło 12 jej albumów i 13 utworów, co w obu przypadkach co jest jednym z najwyższych wyników w historii, przy czym dla utworów najwyższym pośród kobiet[593][594]. ponadto była najczęściej odtwarzanym wykonawcą w brytyjskiej przestrzeni publicznej (w tym radiu, telewizjach i miejscach publicznych) w dekadzie 2000–2009[595]. w niemczech przedsiębiorstwo gfk entertainment poinformowało w 2017, że odniosła największy sukces na liście singli spośród wszystkich wykonawców zagranicznych w historii[596]

jej trasy koncertowe do połowy 2024 wygenerowały 1,6 miliarda dolarów dochodu z 12,8 miliona sprzedanych biletów[292]. zajęła piąte miejsce w rankingu wykonawców z najwyższymi łącznymi dochodami z koncertów w karierze, opublikowanym w 2022 przez pollstar[w innych językach], w tym pierwsze spośród kobiet[i][598]. w skali globalnej ustanowiła rekordy najbardziej dochodowej trasy solowego wykonawcy (sticky & sweet tour w 2008–2009)[246] i największej widowni w historii koncertów samodzielnych[c] (w rio de janeiro w 2024)[293]. pobiła także lokalne rekordy branży koncertowej, w tym największej biletowanej widowni w historii francji (1987)[599], szwajcarii (2008)[246] i krajów nordyckich (2009)[246], największej widowni podczas pojedynczej trasy po australii (1993)[600] oraz najbadziej dochodowego koncertu w szwecji (2009)[246]

w 2025 „forbes” oszacował jej wartość netto na 850 milionów dolarów[601]. daje jej to szóste miejsce w rankingu najbogatszych muzyków[602] i 42. miejsce w zestawieniu najbogatszych samodzielnie zarabiających amerykańskich kobiet, w tym piąte spośród kobiet z przemysłu rozrywkowego[603]. trzykrotnie (w 2005[604], 2009[605] i 2013[606]) była najlepiej zarabiającym wykonawcą muzycznym roku (pośród solistów i zespołów). w rankingu zawężonym do kobiet zajmowała pierwsze miejsce 11_krotnie[j]

jest laureatką 7 nagród grammy z 28 nominacji[79]. zdobyła także między innymi 20 mtv video music awards (co do 2016 było najwyższym wynikiem w historii[615]), 2 brit awards[616], 2 złote globy[104], 3 american music awards[617], 5 billboard music awards[618], 4 europejskie nagrody muzyczne mtv[619] i fryderyka[620]. jest laureatką honorowych nagród za całokształt twórczości, w tym mtv video music award w kategorii video vanguard award (1986)[621], specjalnej billboard music award za osiągnięcia artystyczne (1996)[618] i francuskiej nrj music award (2004)[622]. w 2004 była jednym z pięciu wykonawców wprowadzonych do nowo powstałej brytyjskiej hali sław uk music hall of fame[w innych językach][623]. w 2008 została wprowadzona do amerykańskiej rock and roll hall of fame, w pierwszym roku, gdy dopuszczał to regulamin (czyli 25 lat od wydania debiutanckiego nagrania)[624]. trzykrotnie (w 2014, 2016 i 2017) była nominowana do hali sław autorów piosenek, songwriters hall of fame, ale nie została wprowadzona[625]

dziedzictwo
kultura

madonna podczas koncertu w antwerpii w ramach trasy the celebration tour (2023)
dziedzictwo kulturowe madonny stało się obiektem licznych badań historyków, socjologów i innych badaczy. magazyn „new york” nazwał ją „jedną z najlepiej przebadanych i najczęściej opisywanych postaci w historii amerykańskiej kultury”, a interdyscyplinarne badania nad jej wpływem zyskały nazwę madonna studies[w innych językach][626]. janice min z czasopisma „billboard” napisała: „madonna jest jednym z niewielu superartystów, których wpływ i kariera wykraczają poza muzykę (…). poza tym jest ważną feministką, wyjątkową artystką, która wykorzystała swój wpływ, aby zmienić dyskusję na temat kobiet, seksualności i równych praw”[627]. laura craik z „the daily telegraph” oceniła, że „wniosła do dyskusji kulturowej więcej niż jakakolwiek inna artystka w historii”[628], zaś william langley z tego samego czasopisma napisał, że „zmieniła historię społeczną świata”[629]. rodrigo fresán napisał: „twierdzenie, że madonna to po prostu gwiazda popu, jest równie niestosowne, jak twierdzenie, że coca_cola to tylko napój gazowany. madonna jest jednym z klasycznych symboli usa”[630]. magazyn „rolling stone” określił ją jako „pierwszą mistrzynię viralowego popu w historii”[631], zaś noah robischon z „entertainment weekly” napisał, że „zdefiniowała, przekroczyła i zdefiniowała na nowo kulturę popularną”[632]

badacze zwracali uwagę, że jej budowanie seksualnego wizerunku wpłynęło na debatę publiczną na temat seksualności i feminizmu[633][634]. elissa strauss z magazynu „the forward” wyraziła opinię, że zdefiniowała feminizm trzeciej fali[635]. dziennikarz stuart jeffries nazwał ją w książce everything, all the time, everywhere: how we became postmodern dominującym symbolem seksu czasów ponowoczesnych, choć funkcjonującym inaczej niż symbolizująca czasy wcześniejsze marilyn monroe[636]. profesor marcel danesi[w innych językach] wyraził opinię, że zapoczątkowała nową formę feminizmu, wyzwalając kobiety do wyrażania seksualności na własny sposób[637], a dziennikarz magazynu „the new zealand herald” nazwał ją pionierką inteligentnego seksapilu[638]. kulturoznawca john fiske określił, że manifestowane przez nią poczucie siły jest „nierozerwalnie związane z przyjemnością płynącą z posiadania pewnej kontroli nad znaczeniami siebie, seksualności i relacji społecznych”[639]. politolożka sheila jeffreys[w innych językach] porównała ją do monique wittig, określając za przyczynę jej siły „przyjmowanie z radością roli seksualnej pańszczyzny, tradycyjnie przydzielonej kobietom”[640]. redaktorzy „the times” napisali: „zapoczątkowała rewolucję wśród kobiet w muzyce. jej postawa i poglądy na temat seksu, nagości, stylu i seksualności zmusiły opinię publiczną do zwrócenia na nią uwagi”[641]. psycholog brian mcnair wyraził opinię, że za sprawą książki s_x (1992) miała istotny wpływ na przełamanie seksualnych tabu w opinii publicznej[642]. matt cain[w innych językach], dziennikarz „the guardian”, napisał, że od początku kariery „walczyła z podwójnymi standardami, które pozwalają mężczyźnie wyrażać swoją seksualność, ale zachęcają kobietę do tłumienia swojej”[643]. shmuley boteach wyraził jednak krytyczne stanowisko, zarzucając jej niszczenie przemysłu muzycznego poprzez wymazywanie granicy pomiędzy muzyką i p_rnografią oraz wywołanie na piosenkarkach popowych presji, by sprzedawały muzykę poprzez eksponowanie ciała[644]. podobne opinie wyrażały między innymi piosenkarki joni mitch_ll i sheryl crow[645][646]

według badaczy, zyskała uznanie jako świadomy przedsiębiorca o zdolnościach marketingowych. badacze london business school ocenili, że na jej sukces miało wpływ rozumienie przemysłu muzycznego, umiejętność rozumienia własnych ograniczeń, chęć do ciężkiej pracy i adaptowania się do zaistniałych warunków[647]. medioznawca david bruenger nazwał ją pionierką w zakresie strategii zarządzania marką[648]. cain napisał: „madonna była pierwszą gwiazdą popu, która kreowała wizerunek osoby kontrolującej, zdeterminowanej i niezależnej”[643]. autorzy encyklopedii routledge international encyclopedia of women: global women’s issues and knowledge wyrazili opinię, że „osiągnęła poziom kontroli finansowej, o jaki kobiety w branży walczyły od dawna”[649]. erika russell, dziennikarka mtv, napisała, że „sprzeciwiała się zasadom wcześniej ustalonym dla kobiet grających w głównym nurcie branży, zaciekle walcząc o kontrolę nad swoją produkcją i wizerunkiem”[650]. według autorów książki the 100 most influential musicians of all time, wydanej przez encyklopedia britannica, „osiągnęła poziom władzy i kontroli, który był niemal bezprecedensowy dla kobiety w branży rozrywkowej”[651]. redaktorzy „entertainment weekly” napisali: „właściwie nie jest piosenkarką per se, ale to ona stworzyła całą ideę ikony popu, która promuje samą siebie. jest uosobieniem współczesnej artystki, wiedząc, że współczesny czas skupienia uwagi jest znikomy”[652]. według badaczy, istotny wpływ na jej karierę miały częste zmiany wizerunku i stylistyki artystycznej[643][650]. zdaniem russell, wpłynęło to na popularność takich rozwiązań u innych artystów i upowszechnienie dzielenia okresów w karierze na epoki[650]

dziennikarze i badacze wyrażali opinię, że jej film dok_mentalny w łóżku z madonną (1990) miał wpływ na późniejszą popularność programów telewizyjnych typu reality show i współczesnej kultury celebrytów[653][654][643][541]. był również wskazywany jako inspiracja dla nurtu muzycznych filmów dok_mentalnych[655][656]

muzyka

madonna podczas koncertu w paryżu w ramach trasy the mdna tour (2012)
jest nazywana „królową popu”[657][627][658]. bianca gracie z magazynu „spin” napisała: „«królowa popu» to za mało, żeby opisać madonnę – ona jest popem (…), sformułowała wzór tego, jak powinna wyglądać gwiazda popu”[658]. howard kramer, dyrektor rock and roll hall of fame, ocenił: „madonna i kariera, którą sobie wypracowała, umożliwiły pójście w jej ślady praktycznie każdej innej popowej piosenkarce. z pewnością podniosła standardy dla wszystkich z nich. zdefiniowała na nowo kryteria dla artystek”[659]. autorzy książki ageing, popular culture and contemporary feminism napisali: „sądząc po opiniach, jakie otrzymuje od niemal każdej gwiazdy popu, pozostaje największą kobiecą inspiracją dla charakteru i stylu muzyki pop końcówki xx wieku”[660]. pośród swoich inspiracji wymienili ją między innymi adele[661], ariana grande[662], beyoncé[663], charli xcx[664] christina aguilera[665], dua lipa[666], gwen stefani[667], jennifer lopez[668], katy perry[669], kylie minogue[670], lady gaga[671], miley cyrus[672], nicki minaj[673], pink[674], rihanna[675], selena[676], shakira[677] i taylor swift[678], a także muzycy rockowi jak liam gallagher[679] czy chester bennington[680]

zdaniem badaczy, miała istotny wpływ na spopularyzowanie sztuki teledysku. christopher rosa z vh1 napisał: „madonna praktycznie wynalazła teledysk”[681]. krytyk filmowy armond white[w innych językach] ocenił: „madonna spopularyzowała teledyski, ale także wyprowadziła je poza ramy reklamy produktów przemysłu muzycznego, przekształcając je w zapadającą w pamięć, ekspresyjną formę sztuki”, wskazując ją jako prototyp dla późniejszych autorów świadomych teledysków, jak lady gaga czy björk[682]. sarah frink z portalu consequence napisała: „madonna pomogła wyznaczyć standard dla teledysku, uznając go za narzędzie, za pomocą którego może promować swój wizerunek jako artysty (…) i za coś więcej niż tylko zło konieczne”[538]. sal cinquemani ze „slant magazine” napisał: „madonna zasłynęła z tego, że stała się pionierką teledysków, które nie tylko stały się niezbędnym narzędziem marketingowym, ale także pełnoprawnym sposobem ekspresji artystycznej”[683]. dodał też, w temacie promowania muzyki poprzez teledyski: „żaden inny artysta nie uosabiał tego ideału lepiej niż madonna, która nieustannie przesuwa granice sztuki wideo i samodzielnie zmieniła sposób, w jaki artyści i muzyka są odbierani”[684]

miała także wpływ na upowszechnienie widowiskowych występów na żywo. chris nelson z „the new york timesa” napisał, że „ustanowiła nowe standardy widowiskowości” w dziedzinie koncertu[545]. w szczególności za przełom uznawana jest jej trasa koncertowa blond ambition world tour (1990). sarah churchwell napisała, że „powszechnie uchodzi za matkę dzisiejszych multimedialnych ekstrawaganckich koncertów, łączących sztukę performatywną, teatr, taniec, modę i wideo z piosenkami pop”[685]. według drew mackie z magazynu „people”, stanowi ona powód, dlaczego „dziś większość dużych tras koncertowych to pełnowymiarowe produkcje ze zmianami kostiumów, efektami specjalnymi, rozbudowaną scenografią i dramaturgią, która pozwala wczuć się lepiej niż przy tylko śpiewaniu do mikrofonu”[340]. według redaktorów „the new york timesa”, „pomogła zapewnić madonnie pozycję głównego architekta współczesnego spektaklu pop”[541], zaś zdaniem matta caina[w innych językach] z „the guardian” „stworzyła nowoczesną ekstrawagancję tras koncertowych”[643]. w szczególności trasa upowszechniła podział koncertu na akty, podzielone zmianami kostiumów i scenografii, projekty oświetlenia, projekcje na ekranie w tle oraz wykonywanie zaawansowanych choreografii, możliwych dzięki śpiewaniu do mikrofonu słuchawkowego (przymocowanego do głowy, bez konieczności trzymania w ręce)[643]

w ocenie stephena thomasa erlewine’a, krytyka muzycznego i redaktora serwisu allmusic, w latach 80. xx wieku odegrała dużą rolę w popularyzacji muzyki tanecznej w mainstreamie[502]. arie kaplan[w innych językach] nazwał ją w książce american pop: hit makers, superstars, and dance revolutionaries pionierką dance_popu[686]. dziennikarz david barton napisał: „wykonawcy muzyki tanecznej mają u madonny wielki dług wdzięczności. jej sukces ustanowił precedens, pozwalając artystom tanecznym, w tym wielu czarnoskórym, dostać się do popowego radia (…). ale co ważniejsze, madonna przywróciła radosnego, beztroskiego ducha popu w sposób zdrowy i mądry, a nie słaby i głupi”[687]. zdaniem dziennikarzy i badaczy, album ray of light (1998) pomógł spopularyzować w mainstreamie elektronikę, wcześniej uchodzącą za muzykę undergroundową[688][689][513][690]. w opinii joego lyncha z „billboardu”, singel „justify my love” (1990) miał wpływ na upowszechnienie trip hopu, zaś album confessions on a dance floor (2005) na przywrócenie uznania dla disco[690]. komentatorzy zwracali też uwagę na spopularyzowanie przez madonnę wydawania remiksów, które zmieniały całkowicie strukturę oryginalnych utworów, a nie były tylko ich wydłużonymi wersjami[690][691]

rankingi
na koniec lat 80. xx wieku „billboard” i mtv nazwali ją artystą dekady[692]. w 2004 magazyn „rolling stone” przyznał jej 36. miejsce w rankingu 100 najlepszych artystów wszech czasów[w innych językach][693], zaś w 2015 w zestawieniu 100 najlepszych autorów piosenek wszech czasów[w innych językach] 56. pozycję[694]. w 2003 umieścił na liście 500 najlepszych albumów wszech czasów cztery jej pozycje: like a prayer na 237. miejscu, the immaculate collection na 278., ray of light na 363. i music na 452.[695], zaś rok później uplasował „like a prayer” na 306. miejscu zestawienia 500 najlepszych utworów wszech czasów[696]. kolejno w 2003 i 2020 mtv i „billboard” przyznali jej pierwsze miejsca w swoich rankingach najlepszych twórców teledysków w historii[697][540]. w 2012 vh1 uplasował ją na pierwszym miejscu rankingu 100 najlepszych kobiet w muzyce[698]. znalazła się także w zestawieniach: 100 najważniejszych amerykanów discovery channel[699], 100 najbardziej wpływowych amerykanów i 100 kobiet encyklopedii britanniki[700][701], 25 najbardziej wpływowych kobiet minionego wieku „time’a”[702] i 100 kobiet stulecia „variety”[703]. w 2020 „time” umieścił ją w rankingu 100 kobiet roku z okazji 100_lecia historii kobiet, jako reprezentantkę roku 1989[112]. w 2023 like a virgin został wprowadzony przez bibliotekę kongresu na listę national recording registry[w innych językach] albumów o istotnym znaczeniu kulturowym i historycznym[704]

dorobek artystyczny
muzyka
osobne artykuły: dyskografia madonny (albumy), dyskografia madonny (single), wideografia madonny, lista utworów madonny i lista niewydanych utworów madonny
albumy studyjne
madonna (1983)
like a virgin (1984)
true blue (1986)
like a prayer (1989)
erotica (1992)
bedtime stories (1994)
ray of light (1998)
music (2000)
american life (2003)
confessions on a dance floor (2005)
hard candy (2008)
mdna (2012)
rebel heart (2015)
madame x (2019)
ścieżki dźwiękowe
who’s that girl (1987)
i’m breathless (1990)
evita (1996)
filmografia
osobny artykuł: filmografia madonny
teatr
rok tytuł rola dramaturg teatr źr
1986 goose and tom_tom lorraine david rabe lincoln center theater[w innych językach], nowy jork [97]
1988 przerżnąć sprawę[w innych językach] karen david mamet royale theatre[w innych językach], nowy jork [108]
2002 up for grabs[w innych językach] loren david williamson[w innych językach] wyndham’s theatre[w innych językach], londyn [188]
bibliografia
osobny artykuł: bibliografia madonny
trasy koncertowe
osobny artykuł: lista koncertów madonny
the virgin tour (1985)
who’s that girl world tour (1987)
blond ambition world tour (1990)
the girlie show (1993)
drowned world tour (2001)
re_invention world tour (2004)
confessions tour (2006)
sticky & sweet tour (2008–2009)
the mdna tour (2012)
rebel heart tour (2015–2016)
madame x tour (2019–2020)
the celebration tour (2023–2024)
uwagi
w 1979 madonna zastrzegła swoje imię jako znak towarowy i od tej pory korzysta z niego jako pseudonimu artystycznego[1]
w 2019 wytwórnia warner bros. records zmieniła nazwę na warner records[43]
to znaczy nie zorganizowanych w ramach festiwali muzycznych lub większych imprez
na przykład live aid (1985)[86], live 8 (2005)[216], live earth (2007)[230] i hope for haiti now (2010)[370]
faktyczna sprzedaż jest wyższa, jako że certyfikaty obejmują tylko nagrania, które osiągnęły określony próg sprzedaży
do 2012 plasowała się 56_krotnie z różnymi pozycjami na szczytach różnych list, co „billboard” nazwał rekordem[582]. później ten wynik zwiększyła, między innymi 7 jej singli dotarło po 2012 do pierwszego miejsca dance club songs[583]
w latach 90. była pod tym względem rekordzistką pośród kobiet[587]
do 2022 była pod tym względem rekordzistką, ale od tej pory jej wynik przebili drake i taylor swift. dokonali tego jednak w czasach, gdy ze względu na serwisy strumieniowe notowane na hot 100 mogą być wszystkie utwory, podczas gdy większość osiągnięć madonny przypada na okres, gdy dopuszczone były tylko faktyczne single[591][592]
w 2023 jej rekord pośród kobiet pobiła taylor swift[597]
w 1987[607], 1988[608], 1989[609], 1990[610], 1991[611], 1992[612], 1993[613], 2005[604], 2007[614], 2009[605] i 2013[606]
przypisy
geneva: madonna wins domain name battle. cnn, 2000_10_16. [dostęp 2022_07_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_01_19)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 10–13
nathan williams: madonna’s older brother anthony ciccone dies aged 66. bbc news, 2023_02_26. [dostęp 2025_06_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_1_07)]. (ang.)
hilary lewis: christopher ciccone, artist and madonna’s brother, dies at 63. the hollywood reporter, 2024_10_06. [dostęp 2024_10_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_10_06)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 26–28
the child who became a star: madonna timeline. the daily telegraph, 2006_07_26. [dostęp 2008_06_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_10)]. (ang.)
cross 2007 ↓, s. 2
gabriel 2024 ↓, s. 32–37
rachel desantis: madonna’s stepmom joan ciccone dies at 81 of ‘very aggressive cancer’. people, 2024_09_26. [dostęp 2024_10_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_10_06)]
gabriel 2024 ↓, s. 44–49
taraborrelli 2002 ↓, s. 23
gabriel 2024 ↓, s. 44–52
gabriel 2024 ↓, s. 50–52
taraborrelli 2002 ↓, s. 11–13
cross 2007 ↓, s. 10
guilbert 2015 ↓, s. 92
cross 2007 ↓, s. 9
gabriel 2024 ↓, s. 54–57
cross 2007 ↓, s. 58
gabriel 2024 ↓, s. 64–73
imogen tilden: madonna. the guardian, 2001_07_04. [dostęp 2008_05_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_10_17)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 26–29
a star with staying power. cnn. [dostęp 2015_04_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_20)]. (ang.)
rettenmund 1995 ↓, s. 45
gabriel 2024 ↓, s. 92–101
christopher anderson. madonna rising. „new york”, s. 40–51, 1991_10_14. [dostęp 2021_05_15]. [zarchiwizowane z adresu 2023_07_27]. (ang.)
o’brien 2007 ↓, s. 56
gabriel 2024 ↓, s. 113–114
gabriel 2024 ↓, s. 102–104
christopher connelly: madonna goes all the way. rolling stone, 1984_11_22. [dostęp 2021_04_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_04_10)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 108–117
jim bessman. madonna’s ‘sacrifice’ hits home market. „billboard”, s. 30, 1985_08_03. [dostęp 2021_05_15]. [zarchiwizowane z adresu 2024_06_07]. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 47
gabriel 2024 ↓, s. 116–124
morton 2001 ↓, s. 94–105
jordan runtagh: 30 fascinating early bands of future music legends. rolling stone, 2019_09_07. [dostęp 2021_04_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_04_27)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 127–128
gary graff: bray’s loyalty to madonna pays off. chicago tribune, 1987_04_25. [dostęp 2021_04_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_06_03)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 130–134
jordan runtagh: 30 fascinating early bands of future music legends. rolling stone, 2019_09_07. [dostęp 2021_04_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_04_27)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 134–141
gnojewski 2008 ↓, s. 60–63
gail mitch_ll: after 61 years, warner bros. records rechristened as warner records. billboard, 2019_05_28. [dostęp 2025_06_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_05_29)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 148–152
cross 2007 ↓, s. 25
how i met madonna, by seymour stein, the man who signed her. variety, 2018_06_14. [dostęp 2021_08_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_06_08)]. (ang.)
kurt orzeck: madonna, beastie boys nominated for rock and roll hall of fame. mtv, 2007_09_23. [dostęp 2008_05_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_05_03)]. (ang.)
mike katz, crispin kott: rock and roll explorer guide to new york city. rowman & littlefield, 2018, s. 92. isbn 978_1_4930_3704_9. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 118–119
sean howe: how madonna became madonna: an oral history. rolling stone, 2013_07_29. [dostęp 2021_04_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_09_23)]. (ang.)
madonna.com > discography > burning up. madonna.com. [dostęp 2023_08_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_07_12)]. (ang.)
kurt orzeck: madonna, beastie boys nominated for rock and roll hall of fame. mtv, 2007_09_23. [dostęp 2008_05_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_05_03)]. (ang.)
david kent: australian chart book 1970–1992. st ives[w innych językach]: australian chart book, 1993, s. 188. isbn 0_646_11917_6. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 43
gabriel 2024 ↓, s. 175–178
keith kaulfield: madonna turns 30: a look back at the queen of pop’s debut album. billboard, 2013_07_27. [dostęp 2023_11_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_07_30)]. (ang.)
madonna.com > discography > holiday. madonna.com. [dostęp 2023_05_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_01_02)]. (ang.)
madonna: artist discography. official charts company. [dostęp 2025_06_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_14)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 191–192
bego 2000 ↓, s. 85
madonna.com > discography > lucky star. madonna.com. [dostęp 2023_05_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_01_02)]. (ang.)
madonna chart history (hot 100). billboard. [dostęp 2025_06_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_12)]. (ang.)
dave simons: tips from the top: the making of madonna’s like a virgin. broadcast music, inc., 2006_11_09. [dostęp 2024_04_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_11_13)]. (ang.)
gold & platinum: madonna – madonna. recording industry association of america. [dostęp 2025_06_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_12_21)]. (ang.)
christina garibaldi: here’s the wardrobe malfunction that made madonna’s ‘like a virgin’ vma performance legendary. mtv, 2014_10_28. [dostęp 2017_09_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_06_12)]. (ang.)
rob tannenbaum: the real story behind madonna’s iconic ‘like a virgin’ performance at the 1984 vmas. billboard, 2014_10_28. [dostęp 2022_07_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_12_10)]. (ang.)
madonna chart history (billboard 200). billboard. [dostęp 2009_03_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_12)]. (ang.)
will lavin: madonna’s first four albums to be reissued on stunning crystal clear vinyl. nme, 2019_09_24. [dostęp 2023_11_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_09_26)]. (ang.)
chuck arnold: madonna’s like a virgin at 35: all the songs ranked from worst to best. billboard, 2019_11_12. [dostęp 2024_04_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_04_17)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 218–219
stephen holden: madonna’s siren song. the new york times, 1985_01_06. [dostęp 2024_04_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_13)]. (ang.)
european hot 100 albums. „eurotipsheet”. 2 (46), s. 8, 1985_11_18. [dostęp 2024_04_07]. [zarchiwizowane z adresu 2020_08_21]. (ang.)
european top 100 singles. „eurotipsheet”, s. 10, 1985_02_04. [dostęp 2025_06_26]. [zarchiwizowane z adresu 2020_08_15]. (ang.)
paul grein. hot madonna!! july fills her coffers with riaa metal. „billboard”. 97 (32), s. 2, 1985_08_10. issn 0006_2510. [dostęp 2024_04_11]. [zarchiwizowane z adresu 2021_01_21]. (ang.)
contrasting fortunes as madonna and jacko turn 50. the age, 2008_08_15. [dostęp 2024_04_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_08_11)]. (ang.)
gold & platinum: madonna – like a virgin. recording industry association of america. [dostęp 2025_06_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_02_19)]. (ang.)
tom breihan: the number ones: madonna’s ‘crazy for you’. stereogum, 2020_09_30. [dostęp 2024_08_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_17)]. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 78
madonna. national academy of recording arts and sciences. [dostęp 2025_06_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_01_01)]. (ang.)
isabella trimboli: desperately seeking susan and she_devil: absurd 80s comedies ripe for redemption. the guardian, 2020_04_28. [dostęp 2023_03_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_04_28)]. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 168
european top 100 singles. eurotipsheet, 1985_10_14. [dostęp 2022_12_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_12_06)]. (ang.)
madonna.com > tours > the virgin tour. madonna.com. [dostęp 2010_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_03_19)]. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 67
metz i benson 1999 ↓, s. 119
metz i benson 1999 ↓, s. 67
live aid 1985: a day of magic. cnn. [dostęp 2011_05_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005_07_06)]. (ang.)
dennis hunt: will ‘scrooge’ spielberg steal christmas?. los angeles times, 1985_10_11. [dostęp 2010_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_06_22)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 283
guinness world records 1990. 1990, s. 78. isbn 978_0_8069_5791_3. (ang.)
machgiel bakker. madonna heads for 15th triumph. „music & media”. 4 (28), s. 11, 1987_07_18. [dostęp 2024_01_03]. [zarchiwizowane z adresu 2020_06_21]. (ang.)
european hot 100 singles / european hot 100 albums. „music & media”. 4 (9), s. 14, 21, 1987_03_07. oclc 29800226. (ang.)
numery jeden z true blue na european hot 100 singles:
„live to tell”: european hot 100 singles. „music & media”. 3 (20), s. 4, 1986_05_24. [dostęp 2022_06_02]. [zarchiwizowane z adresu 2022_03_18]. (ang.)
„papa don’t preach”: european hot 100 singles. „music & media”. 3 (37), s. 12, 1986_09_20. [dostęp 2022_03_21]. [zarchiwizowane z adresu 2022_03_22]. (ang.)
„true blue”: top 3 in europe / european hot 100 singles. „music & media”. 3 (43), s. 6, 1986_11_01. [dostęp 2024_06_19]. [zarchiwizowane z adresu 2020_08_23]. (ang.)
„la isla bonita”: european hot 100 singles. „music & media”. 4 (24), s. 14–15, 1987_06_20. [dostęp 2022_07_09]. [zarchiwizowane z adresu 2021_10_26]. (ang.)
mark emery: 1986 flashback: remembering the year of the mets’ last title, from reagan to ruxpin. new york daily news, 2015_10_22. [dostęp 2023_12_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_10_24)]. (ang.)
guinness world records 1992. guinness world records, 1992, s. 197. isbn 978_0_85112_378_3. (ang.)
gil kaufman: madonna and lionel richie to reunite on billboard charts?. mtv, 2012_03_29. [dostęp 2023_12_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_03_31)]. (ang.)
dena kleiman: a revival that may not revive. the new york times, 1986_08_19. [dostęp 2014_03_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_04_17)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 292, 300
madonna.com > tours > who’s that girl world tour. madonna.com. [dostęp 2019_09_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_10)]. (ang.)
bego 2000 ↓, s. 190
joseph a. cincotti: 10,000 come to times square to see madonna at premiere. the new york times, 1987_08_06. [dostęp 2010_09_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_11_06)]. (ang.)
fred bronson: the billboard book of number 1 hits. billboard books, 2002, s. 780. isbn 978_0_8230_7677_2. (ang.)
will lavin: madonna’s first four albums to be reissued on stunning crystal clear vinyl. nme, 2019_09_24. [dostęp 2020_05_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_05_03)]. (ang.)
madonna. złote globy. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_04_25)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 138–139
rob copsey: remix albums: the best, biggest and highest charting. official charts company, 2020_08_21. [dostęp 2025_06_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_23)]. (ang.)
summer gets even hotter with new video releases. los angeles daily news, 1988_06_24. [dostęp 2010_08_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_06_09)]. (ang.)
frederic m. winship: madonna makes unimpressive broadway debut in mamet play. united press international, 1988_05_04. [dostęp 2022_02_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_02)]. (ang.)
‘speed_the_plow’ cast to be changed. the new york times, 1988_08_08. [dostęp 2022_02_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_02)]. (ang.)
joe lynch: madonna’s like a prayer at 30: here’s where she goes from superstar to artistic great. billboard, 2019_03_21. [dostęp 2024_01_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_12_14)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 369
100 women of the year – 1989: madonna. time, 2020_03_05. [dostęp 2024_01_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_03_19)]. (ang.)
bloodhounds of broadway review. the new york times, 2013. [dostęp 2012_01_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_10_08)]. (ang.)
madonna.com > tours > blond ambition tour. madonna.com. [dostęp 2019_09_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_27)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 172
jackson concert sets hbo record. variety, 1992_10_15. [dostęp 2021_04_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_01_26)]. (ang.)
john beck: sticker shock : astronomically outpacing inflation, concert ticket costs continue upward, but fans continue to pay the price. the press democrat, 2003_08_24. [dostęp 2019_09_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_01)]. (ang.)
hugh dellios: woodstock welcomes home d_ck tracy. chicago tribune, 1990_06_14. [dostęp 2019_09_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_03)]. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 163
d_ck tracy. box office mojo. [dostęp 2025_06_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_12_07)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 182
david ng: stephen sondheim at the movies: beyond ‘into the woods’. los angeles times, 2014_12_26. [dostęp 2015_12_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_26)]. (ang.)
mark coleman: i’m breathless by madonna. rolling stone, 1990_06_14. [dostęp 2022_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_01_16)]. (ang.)
joe bilstein: how madonna blurred the lines between personal and persona on ‘i’m breathless’. rolling stone, 2020_05_26. [dostęp 2020_06_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_05_27)]. (ang.)
cover media: madonna: beth ditto is great. yahoo!, 2011_07_29. [dostęp 2011_11_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_06_15)]. (ang.)
november hot album releases. „billboard”, s. 106, 1990_11_03. [dostęp 2022_09_08]. [zarchiwizowane z adresu 2022_08_28]. (ang.)
tony blackburn with the uk’s bestselling albums. bbc radio 2, 2012_04_09. [dostęp 2012_04_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_04_11)]. (ang.)
gold & platinum: madonna – madonna. recording industry association of america. [dostęp 2025_06_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_01_22)]. (ang.)
john mitch_ll: happy birthday, madonna!. mtv, 2011_08_16. [dostęp 2011_08_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_09_08)]. (ang.)
girl gone wild: is it time for madonna to grow up?. the irish times, 2012_03_23. [dostęp 2015_01_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_03_23)]. (ang.)
cross 2007 ↓, s. 128
keith caulfield: ask billboard. billboard, 2003_06_04. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_09_20)]. (ang.)
robert hilburn: pioneer has ambitions for madonna concert disc. los angeles times, 1990_12_15. [dostęp 2023_10_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_04_07)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 218
taraborrelli 2002 ↓, s. 190
madonna: truth or dare. box office mojo. [dostęp 2019_12_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_12_21)]. (ang.)
jack mathews: the big winners at cannes : movies: madonna drives the media hordes wild _ not a pretty sight. but her ‘truth or dare’ cleans up at box office.. los angeles times, 1991_05_21. [dostęp 2019_12_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_12_15)]. (ang.)
richard harrington: madonna teams with time warner for $60 million. the washington post, 1992_04_21. [dostęp 2025_07_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_20)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 504
gabriel 2024 ↓, s. 508
larry fl!ck. the men behind madonna’s erotica. „billboard”. 104 (48), s. 22, 1992_11_28. issn 0006_2510. [dostęp 2023_12_17]. [zarchiwizowane z adresu 2021_01_22]. (ang.)
barry walters: madonna’s erotica, s_x: why musical masterpiece, defiant book still matter. rolling stone, 2017_10_19. [dostęp 2023_12_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_10_19)]. (ang.)
joe lynch: madonna’s erotica turns 25: an oral history of the most controversial ’90s pop album. billboard, 2017_10_20. [dostęp 2022_01_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_27)]. (ang.)
fred bronson. charles in charge with new r&b single. „billboard”, s. 114, 1993_04_03. [dostęp 2022_02_10]. [zarchiwizowane z adresu 2022_02_08]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 232
morton 2001 ↓, s. 54
gabriel 2024 ↓, s. 519, 537
metz i benson 1999 ↓, s. 17–20
madonna.com > tours > the girlie show. madonna.com. [dostęp 2019_09_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_27)]. (ang.)
lenig 2010 ↓, s. 145
let he who is without sin rent some other video. „billboard”. 106 (13), s. 176, 1994_03_26. issn 0006_2510. [dostęp 2021_02_04]. [zarchiwizowane z adresu 2021_01_21]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 242
taraborrelli 2002 ↓, s. 235
joe lynch: madonna’s bedtime stories turns 20: babyface & donna de lory look back. billboard, 2014_10_06. [dostęp 2024_03_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_20)]. (ang.)
saeed saeed: all of madonna’s 14 solo albums ranked: from madame x to like a prayer. the national[w innych językach], 2021_08_20. [dostęp 2024_03_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_08_20)]. (ang.)
gary trust: this week in billboard chart history: in 1995, madonna began her longest no. 1 hot 100 run with ‘take a bow’. billboard, 2018_02_19. [dostęp 2024_03_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_06_10)]. (ang.)
emanuel levy: four rooms. variety, 1995_09_18. [dostęp 2025_06_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_06_27)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 254
el reinado de madonna a través de sus discos. univision. [dostęp 2013_02_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_08_06)]. (hiszp.)
owen gleiberman: evita. entertainment weekly, 1996_12_20. [dostęp 2016_10_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_07_25)]. (ang.)
evita (1996). box office mojo. [dostęp 2016_09_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_08_08)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 285
larry fl!ck. radio embraces „evita”. „billboard”. 108 (43), s. 91, 1996_10_26. [dostęp 2015_06_29]. [zarchiwizowane z adresu 2022_09_25]. (ang.)
madonna, ritorno a ritmo di „techno”. l’unità, 1998_01_23. [dostęp 2022_07_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_09_22)]. (wł.)
carrie rickey: 9 oscars for ‘english patient’. the philadelphia inquirer, 1997_03_25. [dostęp 2015_06_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_04)]. (ang.)
hits of the world: eurochart hot 100. „billboard”, s. 41, 1997_02_08. [dostęp 2015_08_04]. [zarchiwizowane z adresu 2017_02_15]. (ang.)
jon o’brien: madonna’s ‘ray of light’ turns 25: songs ranked from worst to best. billboard, 2023_02_22. [dostęp 2023_02_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_02_22)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 617
vanessa thorpe: orbit switches from madonna to tennyson with live radio 3 epic. the guardian, 2009_07_05. [dostęp 2012_01_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_10_02)]. (ang.)
madonna, prodigy, will smith, aerosmith win big at video music awards. mtv, 1998_09_10. [dostęp 2014_07_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_02_02)]. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 111
new madonna single and video to be released; ‘beautiful stranger’ lead track from ‘austin powers’ soundtrack. pr newswire, 1999_05_12. [dostęp 2016_04_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_08_19)]. (ang.)
stephen holden: ‘the next best thing’: oh, your daddy’s gay, and your mama’s a yogi. the new york times, 2000_03_03. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_08)]. (ang.)
madonna’s piece of american pie. bbc news, 2000_02_03. [dostęp 2015_05_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_05_05)]. (ang.)
eurochart hot 100 singles. „music & media”. 17 (12), s. 11, 2000_03_18. [dostęp 2020_07_21]. [zarchiwizowane z adresu 2020_07_22]. (ang.)
matt hutchison: warner bros., maverick and apple bring madonna’s ‘music’ to the web. apple, 2000_09_19. [dostęp 2013_07_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_01_30)]. (ang.)
kristen s. hé: madonna in 2000: reinventing pop ‘music’. billboard, 2020_03_24. [dostęp 2024_01_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_05_19)]. (ang.)
madonna announces u.k. show. abc news, 2000_11_13. [dostęp 2021_03_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_01_31)]. (ang.)
chris gerard: madonna’s ‘hard candy’ strikes sour note. nbc, 2009_07_15. [dostęp 2010_08_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_28)]. (ang.)
madonna’s music is sweet to world’s ears. the new zealand herald, 2000_09_29. [dostęp 2010_08_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_04_08)]. (ang.)
rob kemp: madonna shatters record for most_viewed webcast, producer says. mtv, 2000_11_10. [dostęp 2012_05_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_10_11)]. (ang.)
david basham: madonna says she’ll mount summer tour. mtv, 2001_02_23. [dostęp 2012_08_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_02_09)]. (ang.)
madonna.com > tours > drowned world tour. madonna.com. [dostęp 2019_09_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_27)]. (ang.)
jon widerh_rn: u2, ‘nsync, backstreet top list of 2001’s biggest concert grossers. mtv, 2001_12_21. [dostęp 2021_08_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_07_02)]. (ang.)
john dempsey: madonna turns to hbo for live show. variety, 2001_05_23. [dostęp 2021_08_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_08_28)]. (ang.)
gary trust: madonna’s ‘drowned’ comes to home video. billboard, 2001_12_10. [dostęp 2021_08_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_07_07)]. (ang.)
ben cardew. warner finds solace in farewell cd. „music week”, s. 3, 2007_10_27. [dostęp 2022_08_29]. [zarchiwizowane z adresu 2021_12_31]. (ang.)
michael billington: up for grabs, wyndham’s theatre, london. the guardian, 2002_05_24. [dostęp 2014_03_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_12_16)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 699
peter bradshaw: film: die another day. the guardian, 2006_09_13. [dostęp 2012_12_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_12_06)]. (ang.)
gary susman: madonna will appear in new james bond movie. entertainment weekly, 2002_07_10. [dostęp 2025_03_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_11_07)]. (ang.)
rhonda lieberman: weighty madonna: rhonda lieberman on ‘x_static pro=cess’. artforum[w innych językach], 2003_05_09. [dostęp 2017_01_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_01)]. (ang.)
michael paoletta: american life. billboard, 2003_04_25. [dostęp 2012_05_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_04)]. (ang.)
o’brien 2007 ↓, s. 363
damian corless: the miracle of madonna. irish independent, 2008_04_05. [dostęp 2021_01_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_01_15)]. (ang.)
sydney urbanek: ‘maybe we’re wrong’: when madonna got cold feet over her ‘american life’ video. billboard, 2023_04_11. [dostęp 2023_09_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_04_11)]. (ang.)
ken tucker: promotional material girl. entertainment weekly, 2003_04_28. [dostęp 2010_02_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_06_06)]. (ang.)
corey moss: madonna smooches with britney and christina; justin, coldplay win big at vmas. mtv, 2003_08_23. [dostęp 2011_01_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_09_21)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 713–714
madonna signs worldwide publishing and distribution deal with penguin group for ill_strated storybook series. pearson plc, 2003_03_03. [dostęp 2018_07_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_07_21)]. (ang.)
madonna stops to smell the ‘roses’. billboard, 2003_06_03. [dostęp 2018_07_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_02_24)]. (ang.)
best sellers. the new york times, 2003_10_19. [dostęp 2017_05_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_05_27)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 715
john millen: madonna does it again. the south china morning post, 2003_12_21. [dostęp 2021_03_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_03_27)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 233
hits of the world: eurocharts. „billboard”. 115 (48), s. 51, 2003_11_29. (ang.)
new madonna children’s book out. bbc news, 2003_11_10. [dostęp 2018_06_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006_08_31)]. (ang.)
best sellers. the new york times, 2003_11_30. [dostęp 2018_06_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_05_28)]. (ang.)
keith caulfield: madonna in a ‘remix’ mood. billboard, 2003_10_21. [dostęp 2009_08_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_09_20)]. (ang.)
madonna.com > tours > re_invention tour. madonna.com. [dostęp 2019_09_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_27)]. (ang.)
gary susman: mother of ‘re_invention’. entertainment weekly, 2004_12_14. [dostęp 2021_09_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_10_14)]. (ang.)
gary susman: madonna sells her record label. entertainment weekly, 2004_06_15. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_02_09)]. (ang.)
deirdre donahue: there’s too much madonna in preachy ‘seven thieves’. usa today, 2004_06_22. [dostęp 2017_05_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_09_18)]. (ang.)
madonna holds public book reading. bbc news, 2004_11_11. [dostęp 2017_05_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_04_16)]. (ang.)
dina rabinovitch: madonna talks about kabbalah and children’s literature. the guardian, 2005_06_02. [dostęp 2017_05_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_05)]. (ang.)
the live 8 line_up and artist order. bbc news. [dostęp 2008_06_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_09_30)]. (ang.)
jennifer vineyard: madonna’s all grown up in new doc: ‘no more evian bottles!’. mtv, 2005_10_18. [dostęp 2013_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_08_26)]. (ang.)
jennifer vineyard: madonna: dancing queen. mtv, 2005_11_07. [dostęp 2010_07_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_10_17)]. (ang.)
lewis corner: madonna’s new album: what we know so far. digital spy, 2014_07_25. [dostęp 2017_08_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_22)]. (ang.)
guinness book of world records 2007. bantam press, 2007, s. 361. isbn 978_0_553_58992_4. (ang.)
paul s_xton: madonna dominates u.k. charts. billboard, 2005_11_21. [dostęp 2009_06_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_07_08)]. (ang.)
paul s_xton: newcomers rae, chico rule u.k. charts. billboard, 2006_03_06. [dostęp 2009_07_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_01)]. (ang.)
gil kaufman: madonna’s oddest collab yet: singer to perform at grammys with gorillaz. mtv, 2006_02_01. [dostęp 2009_06_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_11_02)]. (ang.)
coach_lla day two: madonna makes it quick, gnarls goes ‘crazy’. billboard, 2005_10_09. [dostęp 2014_02_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_09_12)]. (ang.)
madonna.com > tours > confessions tour. madonna.com. [dostęp 2021_09_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_01_02)]. (ang.)
madonna’s ‘confessions’ tour sets record. billboard, 2006_09_20. [dostęp 2021_09_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_11_28)]. (ang.)
gary trust: madonna spilling ‘secrets’ in june. billboard, 2006_05_10. [dostęp 2013_07_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_09_12)]. (ang.)
alex chun: arthur and the minimoys: a film with no shortage of well_known talent makes an awkward transition from live action to animation. los angeles times, 2006_12_29. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_15)]. (ang.)
madonna chronicling ‘confessions’ with cd/dvd set. billboard, 2006_12_29. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_01_23)]. (ang.)
mark sutherland: live earth london wraps with madonna spectacular. billboard, 2007_07_07. [dostęp 2014_08_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_16)]. (ang.)
madonna booed, first film meets mixed reviews. der spiegel, 2008_02_14. [dostęp 2023_03_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_02)]. (ang.)
filth and wisdom movie reviews. rotten tomatoes. [dostęp 2025_06_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_01_23)]. (ang.)
filth and wisdom (2008). box office mojo, 2008_11_23. [dostęp 2012_02_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_12_08)]. (ang.)
madonna releases her new album early. people, 2008_04_25. [dostęp 2024_04_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_04_25)]. (ang.)
madonna’s producer reveals recording session details. nme, 2008_02_26. [dostęp 2025_01_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_13)]. (ang.)
amanda kiely: madonna’s ‘sticky & sweet’ concert to premiere on epix. bloomberg, 2009_10_06. [dostęp 2024_12_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_05)]. (ang.)
james c. mckinley jr.: spanish man arrested in leak of madonna single. the new york times, 2011_12_23. [dostęp 2024_12_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_04_10)]. (ang.)
sarah bull: madonna’s sweet success continues. news.com.au, 2008_05_12. [dostęp 2024_04_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_05)]. (ang.)
“i am because we are”. cbs news, 2008_04_25. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_01_16)]. (ang.)
mark brown: acclaim for madonna’s malawi documentary. the guardian, 2008_05_23. [dostęp 2016_12_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_10_17)]. (ang.)
ian youngs: madonna raves on as tour begins. bbc news, 2008_08_24. [dostęp 2021_10_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_08_24)]. (ang.)
ray wadell: madonna resuming sticky & sweet tour this summer. billboard, 2009_01_30. [dostęp 2021_10_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_06_29)]. (ang.)
dean goodman: madonna, celine dion top worldwide tours in 2008. reuters, 2008_12_31. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_05_16)]. (ang.)
ray wadell: madonna closes tour in tel aviv; 2nd highest grossing trek of all time. billboard, 2009_09_02. [dostęp 2021_10_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_06_09)]. (ang.)
madonna zaśpiewała w warszawie: zmieniliście moje życie. onet.pl, 2009_08_15. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_02)]
gil kaufman: madonna breaks her own solo_tour record with sticky & sweet. mtv, 2009_09_03. [dostęp 2022_04_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_06_12)]. (ang.)
keith caulfield: madonna plans new tracks for hits collection. billboard, 2009_03_18. [dostęp 2009_07_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_04_01)]. (ang.)
daniel kreps: madonna shows off sharp dance moves in „celebration” video. rolling stone, 2009_09_01. [dostęp 2013_01_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_02_03)]. (ang.)
paul s_xton: madonna’s ‘celebration’ tops euro chart. billboard, 2009_10_02. [dostęp 2009_10_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_07_04)]. (ang.)
billboard hits of the world: european hot 100. „billboard”, s. 67, 2009_10_03. issn 0006_2510. [dostęp 2025_02_18]. [zarchiwizowane z adresu 2021_01_21]. (ang.)
daniel kreps: madonna’s sticky & sweet tour coming to dvd march 30th. rolling stone, 2010_01_13. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_02_21)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 832–833
madonna and kate winslet grace the red carpet at the venice film festival. the daily telegraph, 2011_09_02. [dostęp 2011_09_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_09_03)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 848–849
w.e.. box office mojo. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_07_21)]. (ang.)
jocelyn vena: madonna’s ‘masterpiece’ wins the golden globe. mtv, 2012_01_15. [dostęp 2012_01_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_01_17)]. (ang.)
shirley halperin: madonna’s interscope_live nation deal worth $40 million; album due out in march. the hollywood reporter, 2011_12_15. [dostęp 2011_12_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_01_07)]. (ang.)
phil gallo: madonna’s super bowl performance watched by 114 million. billboard, 2012_02_06. [dostęp 2012_03_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_02_04)]. (ang.)
marc schneider: madonna’s ‘luvin’ gets super rollout… album ‘mdna’ set for march 26. billboard, 2012_01_29. [dostęp 2017_05_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_09_10)]. (ang.)
gary trust: madonna scores record_extending 38th hot 100 top 10. billboard, 2012_02_15. [dostęp 2012_03_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_03_29)]. (ang.)
ray wadell: madonna’s ‘mdna’ tour makes billboard boxscore’s all_time top 10. billboard, 2013_01_24. [dostęp 2021_10_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_02_01)]. (ang.)
michał michalak: madonna w warszawie: bombastyczny show, milczące trybuny. interia, 2012_08_02. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_12_28)]
hot sheet: fund_raisin’ in the sun. the advocate, 2013_09_12. [dostęp 2013_09_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_09_21)]. (ang.)
sal cinquemani: radical chic: madonna unveils short film secretprojectrevolution. slant magazine, 2013_09_24. [dostęp 2014_03_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_25)]. (ang.)
haley blum: madonna short film to launch art for freedom project. usa today, 2013_09_17. [dostęp 2013_09_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_19)]. (ang.)
darren franich: grammys: macklemore & ryan lewis performance features 33 marriages, madonna. entertainment weekly, 2014_01_26. [dostęp 2014_01_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_01_29)]. (ang.)
joe levy: album review: madonna’s ‘rebel heart’ blends inventive beats and maximalist pop. billboard, 2015_03_05. [dostęp 2015_03_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_03_08)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 923
shauna murphy: madonna’s grammy performance was basically an illuminati matador orgy. mtv, 2015_02_08. [dostęp 2015_02_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_02_15)]. (ang.)
brit awards 2015: madonna falls off stage. bbc news, 2015_02_25. [dostęp 2015_02_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_02_25)]. (ang.)
bob allen: madonna extends record as highest_grossing solo touring artist: $1.31 billion earned. billboard, 2016_03_24. [dostęp 2016_03_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_24)]. (ang.)
mark savage: madonna clowns around and sheds tears for rocco at melbourne show. bbc news, 2016_03_11. [dostęp 2019_03_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_11)]. (ang.)
joey nolfi: miami art basel: madonna reviving tears of a clown performance. entertainment weekly, 2016_11_27. [dostęp 2019_03_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_05_07)]. (ang.)
madonna raises $7.5m for malawi, slams trump in miami show. cnbc, 2016_12_02. [dostęp 2016_12_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_04)]. (ang.)
daniel kreps: madonna announces ‘rebel heart tour’ concert film/live album date. rolling stone, 2017_05_13. [dostęp 2017_05_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_05_13)]. (ang.)
ilana kaplan: watch madonna and quavo perform ‘future’ in controversial eurovision set. rolling stone, 2019_05_19. [dostęp 2020_05_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_06_21)]. (ang.)
sal cinquemani: madonna’s enduring love affair with latin culture, from ‘la isla bonita’ to ‘madame x’. billboard, 2019_06_12. [dostęp 2023_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_31)]. (ang.)
glenn rowley: everything we know about madonna’s new album ‘madame x’. billboard, 2019_04_17. [dostęp 2019_09_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_06_26)]. (ang.)
claire shaffer: madonna announces intimate theater performances in ‘madame x’ tour. rolling stone, 2019_05_06. [dostęp 2019_05_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_11_21)]. (ang.)
damian jones: here’s what went down at madonna’s first ‘madame x’ world tour show. nme, 2019_09_19. [dostęp 2021_10_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_09_20)]. (ang.)
clémence michallon: madonna forced to end madame x tour early due to coronavirus restrictions. the independent, 2020_03_09. [dostęp 2021_10_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_11_04)]. (ang.)
nick romano: dua lipa drops ‘levitating’ remix with madonna and missy elliott. entertainment weekly, 2020_08_13. [dostęp 2020_08_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_13)]. (ang.)
daniel kreps: madonna partners with warner music for career_spanning reissue campaign. rolling stone, 2021_08_16. [dostęp 2021_08_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_05_31)]. (ang.)
lars brandle: madonna’s madame x tour documentary is coming to paramount_. billboard, 2021_07_15. [dostęp 2021_11_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_07_15)]. (ang.)
george griffiths: madonna releases frozen sickick remix featuring fireboy dml: listen to the remixed uk number 1 hit now. official charts company, 2022_03_03. [dostęp 2022_04_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_09_23)]. (ang.)
ben cardew: madonna: finally enough love album review. pitchfork, 2022_06_28. [dostęp 2022_06_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_28)]. (ang.)
liberty dunworth: the weeknd teams up with madonna and playboi carti for ‘popular’. nme, 2023_06_02. [dostęp 2023_06_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_06_02)]. (ang.)
madonna chart history (billboard global 200). billboard. [dostęp 2024_05_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_02_21)]. (ang.)
aria top 50 singles chart. australian recording industry association, 2023_06_12. [dostęp 2023_06_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_06_09)]. (ang.)
david brooks: madonna to embark on career_spamnning 40th anniversary tour. billboard, 2023_01_13. [dostęp 2024_04_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_01_14)]. (ang.)
melissa ruggieri: madonna announces rescheduled celebration tour dates after hospital stay in icu. usa today, 2023_08_15. [dostęp 2024_05_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_08_15)]. (ang.)
eric frankenberg: madonna is only woman to achieve this boxscore feat as the celebration tour wraps. billboard, 2024_05_09. [dostęp 2024_05_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_05_10)]. (ang.)
daniel kreps: madonna closes out celebration tour in front of record_setting 1.6 million fans in brazil. rolling stone, 2024_05_05. [dostęp 2024_05_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_05_05)]. (ang.)
katie bain: madonna releases ‘veronica electronica’: stream it now. billboard, 2025_07_25. [dostęp 2025_07_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_26)]. (ang.)
gil kaufman: madonna announces ‘bedtime stories _ the untold chapter’ 30th anniversary reissue featuring demos, alternative versions, and rarities. billboard, 2025_10_09. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_10_10)]. (ang.)
ellise shafer: madonna says she’s working on a secret screenplay with ‘juno’ writer diablo cody. variety, 2020_08_08. [dostęp 2025_06_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_09)]. (ang.)
joey nolfi: madonna ‘struggling’ over producers wanting to ‘downsize’ biopic, teases potential tv series instead: ‘we cannot shrink’. entertainment weekly, 2024_11_18. [dostęp 2025_06_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_11_18)]. (ang.)
nellie andreeva: madonna teams with shawn levy for limited series about her life in works at netflix. deadline hollywood, 2025_05_12. [dostęp 2025_06_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_05_12)]. (ang.)
gil kaufman: madonna announces return to warner records, teases 2026 dance album: ‘back to where it all began’. billboard, 2025_09_18. [dostęp 2025_10_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_09_18)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 407
stephen holden: madonna makes a $60 million deal. the new york times, 1992_04_20. [dostęp 2008_05_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_11)]. (ang.)
david browne: madonna’s new maverick label. entertainment weekly, 1993_08_06. [dostęp 2025_07_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_11_02)]. (ang.)
adam sandler: maverick’s $20 mil sets loose demann. variety, 1999_03_01. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_02)]. (ang.)
michael schneider: maverick films splits. variety, 2008_08_07. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_04_19)]. (ang.)
chris nelson: madonna goes to war, this time in court. the new york times, 2004_04_29. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_04_12)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 719
ben sisario: justice dept. clears ticketmaster_live nation merger. the new york times, 2010_01_25. [dostęp 2019_07_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_01_28)]. (ang.)
keith caulfield: update: madonna confirms deal with live nation. billboard, 2007_10_16. [dostęp 2010_02_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_02_11)]. (ang.)
daniel kilkelly: madonna buys london pub. digital spy, 2008_03_02. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_02_11)]. (ang.)
caroline gammell, anita singh: madonna and guy ritchie reach divorce settlement. the daily telegraph, 2008_12_20. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_05)]. (ang.)
alessandra ilari: madonna enters eyewear with dolce & gabbana. women’s wear daily, 2010_03_15. [dostęp 2023_02_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_02_07)]. (ang.)
david ciminelli: madonna to launch hard candy fitness franchise. the hollywood reporter, 2010_10_25. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_02)]. (ang.)
madonna sweats details in mexico gym debut. billboard, 2010_11_29. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_02_02)]. (ang.)
andrew hampp: madonna’s hard candy fitness expands into licensing. billboard, 2015_05_18. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_03_14)]. (ang.)
andrew flanagan: it’s official: jay z’s historic tidal launches with 16 artist stakeholders. billboard, 2015_03_30. [dostęp 2015_03_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_05)]. (ang.)
todd spangler: jack dorsey’s square to acquire jay_z’s tidal streaming service for $297 million. variety, 2021_03_04. [dostęp 2025_07_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_03_04)]. (ang.)
fred attewill: madonna designs h&m clothing range. the guardian, 2006_12_07. [dostęp 2013_08_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_27)]. (ang.)
madonna’s clothing line goes on sale at h&m. msnbc, 2007_03_23. [dostęp 2010_05_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_08_16)]. (ang.)
eric wilson: a marriage of economic convenience. the new york times, 2011_11_16. [dostęp 2023_02_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_11_17)]. (ang.)
madonna launching ‘material girl’ at macy’s. nbc news, 2010_03_10. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_05_10)]. (ang.)
eileen reslen: madonna’s material girl clothing line launches at macy’s in new york city. mtv, 2010_08_03. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_06_01)]. (ang.)
coty inc. announces agreement with madonna’s mg icon. pr newswire, 2011_11_04. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_11_07)]. (ang.)
madonna, pop’s first female billionaire, has a business plan. cbs news, 2012_03_30. [dostęp 2023_02_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_02_04)]. (ang.)
truth or dare by madonna announces footwear license agreement with the aldo group. cnw group, 2012_03_13. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_10_01)]. (ang.)
rebecca adams: madonna nude in new ‘truth or dare’ fragrance ad, surprises no one (photo). huffpost, 2012_11_20. [dostęp 2011_12_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_04_30)]. (ang.)
kevin rutherford: madonna premiering skin care brand in j_pan. billboard, 2014_02_14. [dostęp 2014_02_14]. (ang.)
madonna’s skin care line to make us debut next month. abc news radio, 2017_08_18. [dostęp 2023_02_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_19)]. (ang.)
everything you need to know about madonna’s make_up collection with too faced. elle, 2019_09_13. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_09_21)]. (ang.)
alex peters: madonna’s new perfume madame x is inspired by her secret agent alias. dazed, 2020_10_15. [dostęp 2023_09_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_02_02)]. (ang.)
sean mooney: 5,110 days in tokyo and everything’s hunky_dory: the marketer’s guide to advertising in j_pan. quorum books, 2000, s. 33. isbn 978_1_56720_361_5. (ang.)
gil kaufman: madonna thanks pepsi for realizing the ‘g_nius of our collaboration’ after canned 1989 ad airs during 2023 mtv vmas. billboard, 2023_09_13. [dostęp 2023_09_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_09_14)]. (ang.)
mark baumgartner: ritchie directs wife madonna in cyber film. abc news, 2001_06_08. [dostęp 2014_03_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_04_13)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 711–712
madonna wybrała radio zet. wirtualnemedia.pl, 2004_09_06. [dostęp 2016_08_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_09_17)]
glittering line_up of music stars in new motorola rokr advertising campaign. pr newswire, 2005_09_08. [dostęp 2014_04_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_04_13)]. (ang.)
evan real: glaad media awards: „freedom fighter” madonna talks special connection with gay fans. the hollywood reporter, 2019_05_06. [dostęp 2022_08_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_08_15)]. (ang.)
gnojewski 2008 ↓, s. 66
bertrand guyard: chirac_madonna, les dessous d’une rencontre bien culottée. le figaro, 2019_09_26. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_09_27)]. (fr.)
jon pareles: madonna benefit for aids at the garden. the new york times, 1987_07_15. [dostęp 2010_07_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_03_11)]. (ang.)
drew mackie: 25 reasons madonna’s blond ambition tour still rules, 25 years later. people, 2015_04_03. [dostęp 2019_09_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_06_08)]. (ang.)
rettenmund 1995 ↓, s. 103–104
music industry’s aids victims suffer silently. „billboard”, s. 87, 1992_01_25. [dostęp 2023_09_18]. [zarchiwizowane z adresu 2023_11_06]. (ang.)
david j. fox: star_studded aids fund_raiser. los angeles times, 1990_09_27. [dostęp 2011_06_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_11_07)]. (ang.)
bego 2000 ↓, s. 271
dark day for madonna’s ray of light foundation. e! news. [dostęp 2025_07_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_04_06)]. (ang.)
africa. ray of light foundation. [dostęp 2025_07_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_03)]. (ang.)
americas. ray of light foundation. [dostęp 2022_11_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_03)]. (ang.)
eurasia. ray of light foundation. [dostęp 2022_11_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_03)]. (ang.)
mark brown: madonna sells fernand léger painting to raise money for girls’ education. the guardian, 2013_04_03. [dostęp 2025_07_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_05_12)]. (ang.)
jill serjeant: madonna, on eurovision, says she won’t bow ‘to suit someone’s political agenda’. reuters, 2019_05_14. [dostęp 2021_01_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_04)]. (ang.)
madonna gives millions to kabbalah. irish examiner, 2009_01_02. [dostęp 2022_11_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_13)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 763
madonna visiting malawi to launch school. cnn, 2009_10_26. [dostęp 2025_07_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009_10_28)]. (ang.)
godfrey mapondera: madonna breaks $15m promise to malawi. the guardian, 2011_01_21. [dostęp 2017_06_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_21)]. (ang.)
adam nagourney: madonna’s charity fails in bid to finance school. the new york times, 2011_03_23. [dostęp 2017_06_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_03_25)]. (ang.)
madonna announces completion of 10 schools in malawi in partnership with buildon. pr newswire, 2012_12_27. [dostęp 2017_06_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_12_31)]. (ang.)
the elizabeth taylor aids foundation (etaf) builds on elizabeth taylor’s legacy as a leader and crusader in the fight against hiv/aids. pr newswire, 2013_12_02. [dostęp 2025_07_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_12_17)]. (ang.)
madonna visits millennium village in malawi, sees progress she funded. goodnewsnetwork, 2010_04_05. [dostęp 2025_07_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_08_16)]. (ang.)
madonna, gucci raise $5.5m to help malawi flood victims. nyasa times, 2015_02_07. [dostęp 2025_07_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_05_31)]. (ang.)
helen studd: madonna donates £1.2m for orphans. irish independent, 2001_09_17. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_06)]. (ang.)
david b_lls: madonna makes italian quake donation. digital spy, 2009_04_08. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_11)]. (ang.)
david b_lls: madonna urges haiti quake donations. digital spy, 2010_01_20. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_11)]. (ang.)
rebecca macatee: madonna bares b_tt for sandy relief, visits storm victims in new york city. nbc, 2012_11_13. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_11)]. (ang.)
melody baetens: madonna, meyers, the game join flint water aid effort. the detroit news, 2014_01_26. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_04_28)]. (ang.)
madonna, others donate to nz victims fund. special broadcasting service, 2019_03_18. [dostęp 2022_11_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_11)]. (ang.)
cory grow: madonna aims to help detroit hometown by funding charities. rolling stone, 2014_06_30. [dostęp 2025_07_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_07_03)]. (ang.)
rania aniftos: madonna clarifies coronavirus diagnosis, says she had it at the end of madame x tour. billboard, 2020_05_06. [dostęp 2022_11_11]. (ang.)
david basham: frank black to play sweet relief concert; madonna, kravitz, morissette donate auction items. mtv, 1999_11_30. [dostęp 2022_11_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_23)]. (ang.)
for the record: quick news on ashanti, madonna, jennifer lopez, hilary duff, backstreet boys & more. mtv, 2006_04_14. [dostęp 2023_09_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_08_18)]. (ang.)
maura johnston: madonna brings classic ‘like a prayer’ to ‘hope for haiti now’ telethon. mtv, 2010_01_22. [dostęp 2010_05_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_09_16)]. (ang.)
evan real: glaad media awards: „freedom fighter” madonna talks special connection with gay fans. the hollywood reporter, 2019_05_06. [dostęp 2022_08_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_08_15)]. (ang.)
brian latimer: ‘a duty and an honor’: madonna reflects on decades of lgbtq activism. nbc news, 2019_05_05. [dostęp 2021_03_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_06_06)]. (ang.)
marc malkin: madonna celebrates doma and prop 8 rulings: “there is a g_d!. e! entertainment, 2013_06_26. [dostęp 2025_07_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_06_30)]. (ang.)
video: madonna tells minnesotans to “vote no”. human rights campaign, 2012_11_05. [dostęp 2022_11_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_31)]. (ang.)
alexei barrionuevo, vladimir kozlov: madonna claims she was fined $1 million for supporting russia lgbtq rights. billboard, 2021_07_22. [dostęp 2021_10_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_07_23)]. (ang.)
dave brooks: madonna adds nashville tour date and calls out anti_lgbtq_ state laws: don’t ‘f with a drag queen’. 2023_03_27. [dostęp 2023_07_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_03_27)]. (ang.)
karen bliss, christine clarke: madonna ‘rock the vote’. msn, 2010_09_15. [dostęp 2014_04_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_04_13)]. (ang.)
in pictures: chime for change concert. bbc, 2013_06_02. [dostęp 2022_11_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_23)]. (ang.)
thomas kintner: p_ssy riot, madonna put brave face on human rights. usa today, 2014_02_06. [dostęp 2022_11_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_23)]. (ang.)
sharon bernstein: singer madonna defends ‘blowing up the white house’ remark. reuters, 2017_01_22. [dostęp 2022_01_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_01_23)]. (ang.)
jon healey: justify your moves, web sites tell madonna. los angeles times, 2003_04_16. [dostęp 2022_11_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_23)]. (ang.)
volker türk, vidhya alakeson, michael kuhndt, michael ritthoff: the environmental and social impacts of digital music: a case study with emi. digitaleurope, lipiec 2003. [dostęp 2023_09_25]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 813
madonna’s ‘dog house’. bbc news, 2000_07_14. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003_04_20)]. (ang.)
madonna becomes a londoner. bbc news, 1999_11_17. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_02)]. (ang.)
madonna battles to exclude public. bbc news, 2004_05_11. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004_07_24)]. (ang.)
lisa respers: madonna is happy she moved. cnn, 2017_09_05. [dostęp 2017_09_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_09_05)]. (ang.)
layra hawkins: 5 things to know about max mara’s poetic resort collection in lisbon. vogue, 2022_06_22. [dostęp 2025_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_06_30)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 594
harriet ryan, kim christensen: celebrities gave kabbalah centre cachet, and spurred its growth. los angeles times, 2011_10_18. [dostęp 2023_03_04]. (ang.)
gaby wenig: a kabbalistic material girl. the jewish journal of greater los angeles, 2002_10_31. [dostęp 2025_03_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_06_15)]. (ang.)
o’brien 2007 ↓, s. 442
madonna introduces esther. los angeles times, 2004_06_18. [dostęp 2025_07_12]. (ang.)
jordana h_rn: for madonna, rabbi philip berg was a ray of light. the times of israel, 2013_09_17. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_19)]. (ang.)
madonna turns schoolmarm. the new zealand herald, 2004_08_08. [dostęp 2022_11_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_14)]. (ang.)
material girl turns spiritual as she puts cash into mystic centre. the guardian, 2003_05_25. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_12_27)]. (ang.)
rachel wilkinson: k is for kabbalah. the independent, 2007_04_05. [dostęp 2021_03_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_08_30)]. (ang.)
tim molloy: the kabbalah center: how crucial was madonna to its rise?. reuters, 2016_12_14. [dostęp 2022_09_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_05_20)]. (ang.)
robert c. sickels: 100 entertainers who changed america: an encyclopedia of pop culture luminaries. abc_clio, 2013, s. 376. isbn 978_1598848311. (ang.)
frederick e. greenspahn: jewish mysticism and kabbalah: new insights and scholarship. new york university press, 2011, s. 180. isbn 978_0814732885. (ang.)
anthony barnes: kabbalah: is madonna losing her religion?. the independent, 2006_07_09. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_12_26)]. (ang.)
emalie marthe: why celebrities stopped following kabbalah. vice, 2017_05_21. [dostęp 2023_03_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_11_12)]. (ang.)
live to tell… an exclusive interview with madonna. irish independent, 2015_03_23. [dostęp 2025_08_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_10_18)]. (ang.)
mark miller, degen pener, jeanie pyun: the hollywood reporter reveals the industry’s top 25 art collectors. the hollywood reporter, 2013_10_31. [dostęp 2022_07_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_01)]. (ang.)
take a look inside madonna’s $100 million blue_chip art collection. artnet, 2015_03_17. [dostęp 2022_06_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_06_10)]. (ang.)
kay larson. wild child. „new york”, s. 74, 1992_11_09. [dostęp 2020_10_03]. [zarchiwizowane z adresu 2024_06_07]. (ang.)
carol vogel: cindy sherman unmasked. the new york times, 2012_02_16. [dostęp 2022_02_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_01)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 745–746
doha madani: madonna opens up about health scare, says she was in coma for 48 hours. nbc news, 2023_12_20. [dostęp 2025_07_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_12_21)]. (ang.)
alli rosenbloom: madonna reveals she was in ‘an induced coma’ this summer, thanks friend who ‘saved’ her life. cnn, 2023_12_20. [dostęp 2025_07_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_12_20)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 83
gabriel 2024 ↓, s. 97–233
prince and madonna end decades_long feud. rolling stone, 2011_01_20. [dostęp 2025_07_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_12_07)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 92
gabriel 2024 ↓, s. 264
althea legaspi: madonna says sean penn did not assault her in court document. rolling stone, 2015_12_17. [dostęp 2016_09_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_12_20)]. (ang.)
madonna halts divorce. los angeles times, 1987_12_17. [dostęp 2022_02_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_02)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 334
madonna and sean penn to end their marriage. the new york times, 1989_01_07. [dostęp 2016_09_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_02_17)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 357
gabriel 2024 ↓, s. 377, 441
woody hochswender: critic’s notebook; fashion in paris: irrelevant, but who cares?. the new york times, 1990_10_21. s. 1. [dostęp 2023_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_05_25)]. (ang.)
gil kaufman: vanilla ice describes his reaction to surprise 1990s madonna marriage proposal: ‘this is too fast!’. billboard, 2023_01_31. [dostęp 2024_03_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_03_30)]. (ang.)
woman in love. people, 2001_11_12. [dostęp 2025_07_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_04_13)]. (ang.)
candace c. smith: tupac shakur letter reveals he split from madonna because she’s white. abc news, 2017_07_06. [dostęp 2017_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_07_11)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 553
gabriel 2024 ↓, s. 563, 620
gabriel 2024 ↓, s. 621–625
gabriel 2024 ↓, s. 658–659
rosie swash: madonna and guy ritchie to divorce. the guardian, 2008_10_15. [dostęp 2016_09_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_10_13)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 823–824
christie d’zurilla: madonna and boyfriend brahim zaibat call it quits. los angeles times, 2013_12_11. [dostęp 2025_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_06_06)]. (ang.)
daniel keane: madonna, 63, ‘splits’ from boyfriend ahlamalik williams, 28, after three years. london evening standard, 2022_04_27. [dostęp 2025_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_04_27)]. (ang.)
irne lacher, eric malnic: madonna gives birth to daughter. los angeles times, 1996_10_15. [dostęp 2015_08_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_09_15)]. (ang.)
kathryn romeyn: madonna’s daughter lourdes makes modeling debut for stella mccartney. vanity fair, 2016_03_11. [dostęp 2025_07_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_07)]. (ang.)
alex gallagher: madonna’s daughter shares first single as lolahol, ‘lock&key’. nme, 2022_08_25. [dostęp 2022_11_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_23)]. (ang.)
madonna gives birth to baby boy. abc news, 2000_08_11. [dostęp 2022_02_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_02)]. (ang.)
emergency op for madonna birth. bbc news, 2000_08_13. [dostęp 2016_09_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_03_12)]. (ang.)
mark savage: judge rules on madonna custody dispute. bbc news, 2016_03_21. [dostęp 2016_03_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_21)]. (ang.)
madonna issues defiant response after losing bitter custody battle with guy ritchie over son rocco. the daily telegraph, 2016_09_08. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_09_08)]. (ang.)
rocco ritchie explains his artmaking process. vogue hong kong, 2022_09_18. [dostęp 2025_07_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_09_19)]. (ang.)
nadia khomami: talents of madonna’s son divide critics after he is revealed as secret artist. the guardian, 2022_01_04. [dostęp 2025_07_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_04)]. (ang.)
xan rice: about a boy. the guardian, 2006_10_20. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_08_30)]. (ang.)
jacques peretti: madonna, mercy and malawi: her fight to adopt a second african child. the guardian, 2009_06_12. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_06)]. (ang.)
donna mcconnell, natalie clarke: judge slaps down madonna adoption bid: ‘i won’t let you just jet in and take one of malawi’s children’. daily mail, 2009_04_04. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009_04_06)]. (ang.)
madonna ‘adopts child in africa’. bbc news, 2006_10_11. [dostęp 2014_12_31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_10_17)]. (ang.)
timeline: madonna’s adoption saga. bbc news, 2006_10_26. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006_11_07)]. (ang.)
ed pilkington: confessions on a tv show: oprah hears madonna’s side of the story. the guardian, 2006_10_26. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_08_30)]. (ang.)
malawi approves madonna adoption. bbc news, 2008_05_28. [dostęp 2025_07_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_05_29)]. (ang.)
madonna ‘to adopt second child’. bbc news, 2009_03_27. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009_03_27)]. (ang.)
mabvuto banda, michael georgy: madonna loses adoption bid in malawi. billboard, 2009_05_25. [dostęp 2017_01_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_12_16)]. (ang.)
alex duval smith: malawi court rejects madonna bid to adopt second child. the guardian, 2009_04_04. [dostęp 2016_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_09_06)]. (ang.)
madonna wins adoption battle. cbs news, 2009_06_12. [dostęp 2017_01_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_01_25)]. (ang.)
hannah ellis_petersen: madonna adopts twin girls from malawi. the guardian, 2017_02_07. [dostęp 2017_02_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_02_07)]. (ang.)
denise worrell: now: madonna on madonna. time, 1985_05_27. [dostęp 2023_05_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_24)]. (ang.)
lucy o’brien: madonna: for the first time, her friends and lovers speak out. 2007_09_01. [dostęp 2017_09_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_06_07)]. (ang.)
larry king: interview: madonna reviews life on larry king live. cnn, 1999_01_19. [dostęp 2008_06_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2001_07_27)]. (ang.)
madonna inspired by patti smith. london evening standard, 2012_04_16. [dostęp 2023_11_24]. (ang.)
timothy white. ‘something’ in the way she grieves. „billboard”, s. 5, 1995_09_30. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z adresu 2025_07_12]. (ang.)
joe lynch: madonna delivers her blunt truth during fiery, teary billboard women in music speech. billboard, 2016_12_09. [dostęp 2024_01_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_12_07)]. (ang.)
daniel kreps: madonna: ‘david bowie changed the course of my life forever’. rolling stone, 2016_01_11. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_09_27)]. (ang.)
keri mason: q&a: martin solveig talks madonna’s movie taste & co_producing ‘mdna’. billboard, 2011_03_23. [dostęp 2012_03_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_28)]. (ang.)
glenn rowley: madonna reflects on motherhood & ‘radical’ female role models for mother’s day. billboard, 2023_05_15. [dostęp 2023_05_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_05_18)]. (ang.)
maury dean: rock ’n’ roll gold rush: a singles un_cyclopedia. algora publishing, 2003, s. 34. isbn 978_0_87586_207_1. (ang.)
maura johnston: madonna: like a prayer. pitchfork, 2017_08_16. [dostęp 2017_11_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_16)]. (ang.)
bego 2000 ↓, s. 122
tony sclafani: madonna: a true blue rock star. msnbc, 2008_03_07. [dostęp 2011_01_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_03_10)]. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 59–61
john skow: madonna rocks the land. time, 1985_05_27. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_05_01)]. (ang.)
inez van lamsweerde, barry walters. madonna chooses dare. „spin”. 14 (4), s. 70–76, kwiecień 1998. issn 0886_3032. [dostęp 2010_02_26]. [zarchiwizowane z adresu 2021_03_10]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 112–115
notatki na okładce albumu pre_madonna[w innych językach] (1997)
notatki na okładce albumu madonna (1983)
notatki na okładce albumu like a prayer (1989)
valerie kuklenski: ‘slashmeister’ craven tackles different genre with ‘music’. las vegas sun, 1999_11_01. [dostęp 2014_03_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_03_2)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 651
celebrating madonna: the queen of pop’s 50 most iconic moments. rolling stone, 2009_10_22. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_12)]. (ang.)
notatki na okładce albumu mdna (2012)
alex needham: madonna at madison square garden review – ‘there is no other performer like her’. the guardian, 2015_09_17. [dostęp 2015_09_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_09_17)]. (ang.)
kate hutchinson: madonna review, london palladium: an eyeball_twisting audiovisual assault with more action than a marvel movie. the independent, 2020_01_30. [dostęp 2020_05_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_03_01)]. (ang.)
caryn ganz: biography – madonna. rolling stone, 2004. [dostęp 2008_04_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_03_15)]. (ang.)
madonna > credits. allmusic. [dostęp 2014_03_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_03)]. (ang.)
paul zollo: songwriters on songwriting. da capo press, 2003, s. 616. isbn 978_0_306_81265_1. (ang.)
madonna: album guide. rolling stone. [dostęp 2012_01_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_07_05)]. (ang.)
the 100 greatest songwriters of all time. rolling stone. [dostęp 2016_04_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_08_13)]. (ang.)
barry walters. the ten that matter most: madonna. „spin”, s. 48, 1995_04_19. [zarchiwizowane z adresu 2021_03_10]
barry walters: madonna’s ‘ray of light’: 6 things you didn’t know. rolling stone, 2018_02_22. [dostęp 2020_01_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_22)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 85
stan hawkins: settling the pop score: pop texts and identity politics. routledge, 2017, s. 59. isbn 978_1_351_54910_3. (ang.)
stuart price interview. popjustice, 2005_11_16. [dostęp 2016_11_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_11_05)]. (ang.)
sal cinquemani: madonna’s enduring love affair with latin culture, from ‘la isla bonita’ to ‘madame x’. billboard, 2019_06_12. [dostęp 2025_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_14)]. (ang.)
you can dance: madonna’s spanish_language songs ranked. queerty, 2019_04_21. [dostęp 2019_07_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_04_22)]. (ang.)
rooksby 2004 ↓, s. 60
madonna considers signing up for sanskrit lessons. mtv, 1998_12_31. [dostęp 2012_04_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_01_05)]. (ang.)
mamta pandey: encyclopaedia of sanskrit literature. t. 1. anmol publications pvt. ltd, 2008, s. 17. isbn 978_8_12613_7190. (ang.)
nick levine: the guide to getting into madonna, holy mother of modern pop. vice, 2019_06_14. [dostęp 2020_01_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_12_03)]. (ang.)
andy bennett, steve waksman: the sage handbook of popular music. sage publications, 2014, s. 568. isbn 978_1_4739_1440_7. (ang.)
robert m. grant: contemporary strategy _n_lysis. wiley_blackwell, 2005, s. 3. isbn 978_1_4051_1999_3. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 55–58
gabriel 2024 ↓, s. 135–137
rooksby 2004 ↓, s. 10–11
madonna – madonna > overview. allmusic. [dostęp 2014_03_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_06_02)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 122
peter piatkowski: 35 years ago madonna staged on her (first) bid for artistic credibility with ‘true blue’. popmatters, 2021_06_29. [dostęp 2022_05_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_06_29)]. (ang.)
stephen holden: madonna re_creates herself again. the new york times, 1989_03_19. [dostęp 2024_01_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_05_30)]. (ang.)
kenneth partridge: madonna’s like a prayer at 25: classic track_by_track review. billboard, 2014_03_20. [dostęp 2024_01_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_12_28)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 228
alina dragan, robert tilli. once more radio gets in bed with lady madonna. „music & media”. 11 (45), s. 13, 1994_11_05. [dostęp 2024_03_23]. [zarchiwizowane z adresu 2020_07_10]. (ang.)
sal cinquemani: review: madonna, hard candy. slant magazine, 2008_04_23. [dostęp 2024_04_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_03_06)]. (ang.)
rooksby 2004 ↓, s. 49–50
o’brien 2007 ↓, s. 291–292
metz i benson 1999 ↓, s. 24
stephen thomas erlewine: ray of light – madonna. allmusic. [dostęp 2009_07_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_06_02)]. (ang.)
sal cinquemani: review: madonna’s madame x is a fearless, eccentric musical memoir. slant magazine, 2019_06_12. [dostęp 2020_01_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_05_13)]. (ang.)
mdna | madonna’s 15 albums: from worst to best. the daily telegraph, 2016_08_16. [dostęp 2020_08_22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_22)]. (ang.)
o’brien 2007 ↓, s. 207
rooksby 2004 ↓, s. 70
o’brien 2007 ↓, s. 307
evita [motion picture music soundtrack] > overview. allmusic. [dostęp 2025_07_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_07_22)]. (ang.)
sal cinquemani: madonna: american life. slant magazine, 2008_07_11. [dostęp 2011_08_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_06_24)]. (ang.)
priya elan: madonna: five things she needs to do on her next album. nme, 2011_06_20. [dostęp 2016_10_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_29)]. (ang.)
rich juzwiak: madonna: madame x album review. pitchfork, 2019_06_18. [dostęp 2019_06_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_06_18)]. (ang.)
priya elan: the greatest pop songs in history – no. 3: madonna, ‘like a prayer’. nme, 2011_12_19. [dostęp 2017_05_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_10)]. (ang.)
rooksby 2004 ↓, s. 36
rooksby 2004 ↓, s. 73
bryan lark. madonna opens heart and soul on ‘light’. „the michigan daily”, s. 8, 1998_03_10. [dostęp 2011_11_02]. [zarchiwizowane z adresu 2021_04_29]. (ang.)
ben greenbank: madonna – music (album review). sputnikmusic, 2007_01_21. [dostęp 2017_12_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_13)]. (ang.)
james hannaham. ms. america: madonna addresses a fearful nation. „spin”. 19 (6), s. 112, 2003_06. spin media llc. issn 0886_3032. [dostęp 2011_09_25]. [zarchiwizowane z adresu 2021_08_10]. (ang.)
gavin haynes: madonna – ‘rebel heart’. nme, 2015_03_04. [dostęp 2015_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_03_06)]. (ang.)
rooksby 2004 ↓, s. 21–22
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 64
john earls: watch madonna’s stunning ‘dark ballet’ video starring mykki blanco as joan of arc. nme, 2019_06_07. [dostęp 2020_05_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_10_04)]. (ang.)
barry walters: madonna reinvents herself. rolling stone, 2004_05_25. [dostęp 2021_08_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_07_23)]. (ang.)
alex hawgood: gonna make you sweat. the new york times, 2008_05_01. [dostęp 2009_06_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_01_11)]. (ang.)
massimiliano stramaglia, tommaso farina. madonna’s music videos as audiovisual „performances”.. „cuardernos de investigación musical”, s. 151–162, 2022_05_11. uniwersytet w maceracie. doi: 10.18239/invesmusic.2022.15.13. [dostęp 2022_07_07]. [zarchiwizowane z adresu 2022_06_23]. (ang.)
paul rutherford: a world made s_xy: freud to madonna. university of toronto press, 2007, s. 174–189. isbn 978_0802094667. (ang.)
madonna. encyklopedia britannica. [dostęp 2025_07_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_02_12)]. (ang.)
sarah frink: rock history 101: madonna – “like a prayer”. consequence, 2010_05_02. [dostęp 2022_07_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_09)]. (ang.)
madonna’s 25 greatest music videos. slant magazine, 2022_10_06. [dostęp 2023_07_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_10_06)]. (ang.)
the 100 greatest music video artists of all time: staff list. billboard, 2020_08_27. [dostęp 2020_08_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_27)]. (ang.)
60 times madonna changed our culture. the new york times, 2018_08_16. [dostęp 2021_03_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_07_22)]. (ang.)
samuel r. murrian: she is a material girl! find out madonna’s massive net worth and how she earned it. parade, 2022_02_24. [dostęp 2022_07_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_08)]. (ang.)
sal cinquemani: 10 things i learned at madonna’s rebel heart tour. slant magazine, 2015_09_21. [dostęp 2022_07_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_10)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 90
chris nelson: lip_synching gets real. the new york times, 2004_02_01. [dostęp 2010_02_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_05_12)]. (ang.)
elton john: stop faking, madonna. cbs news, 2004_10_04. [dostęp 2021_09_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004_11_03)]. (ang.)
madonna in brisbane: another late night possible after diva appears on stage two hours late for first concert. australian broadcasting corporation, 2016_03_17. [dostęp 2016_03_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_03_19)]. (ang.)
bill donahue: madonna sued again over delayed concerts: ‘total disrespect for her fans’. billboard, 2024_04_22. [dostęp 2024_05_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_04_22)]. (ang.)
madonna’s most controversial moments: from taking on trump to her feud with elton john. the daily telegraph, 2017_01_23. [dostęp 2025_07_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_01_24)]. (ang.)
kory grow: pmrc’s ‘filthy 15’: where are they now?. rolling stone, 2015_09_17. [dostęp 2024_07_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_07_27)]. (ang.)
beatriz serrano: madonna and the taboo of female s_xuality after middle age. el país, 2022_11_01. [dostęp 2023_09_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_11_02)]. (ang.)
john murph: madonna’s ‘like a virgin’ turns 35. tidal, 2019_11_12. [dostęp 2022_07_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_23)]. (ang.)
morton 2001 ↓, s. 135
joe lynch: madonna was nearly arrested for simulating m_st_rbation 25 years ago today. billboard, 2015_05_29. [dostęp 2019_09_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_09_20)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 225–226
joe lynch: madonna’s erotica turns 25: an oral history of the most controversial ’90s pop album. billboard, 2017_10_20. [dostęp 2022_01_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_27)]. (ang.)
neil smith: show_stealer madonna on tour. bbc news, 2004_05_24. [dostęp 2012_07_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004_06_02)]. (ang.)
taraborrelli 2002 ↓, s. 245
jessica stonewall: madonna stays mum on s_x. the sydney morning herald, 2003_09_15. [dostęp 2012_12_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_01_01)]. (ang.)
joe lynch: madonna delivers her blunt truth during fiery, teary billboard women in music speech. billboard, 2016_12_09. [dostęp 2022_01_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_20)]. (ang.)
guilbert 2015 ↓, s. 163
gail walker: why we’re all still so hung up on madonna. belfast telegraph, 2008_08_19. [dostęp 2022_09_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_12_29)]. (ang.)
gary grunt: madonna’s giant cross offensive. bbc news, 2006_05_23. [dostęp 2018_12_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_03_19)]. (ang.)
adam s_xton: desperately seeking madonna: in search of the meaning of the world’s most famous woman. delta publishing inc, 1993, s. 88. isbn 978_0_385_30688_1. (ang.)
madonna refutes rabbi’s accusation of anti_semitism in a song lyric. the new york times, 1991_01_05. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_06_23)]. (ang.)
gabriel 2024 ↓, s. 770
religious leaders in rome blast pop singer’s ‘crucifixion’. catholic news agency, 2006_08_03. [dostęp 2025_07_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_04_17)]. (ang.)
rzecznik praw obywatelskich przeciw koncertowi madonny. onet.pl, 2009_07_16. [dostęp 2025_07_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_20)]
peter bowes: madonna mixes messages with show. bbc news, 2004_05_25. [dostęp 2021_09_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004_06_03)]. (ang.)
jocelyn vena: madonna compares john mccain to hitler at tour opener; campaign calls slam ‘outrageous’. mtv, 2008_08_25. [dostęp 2021_10_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_11_11)]. (ang.)
henry samuel: marine le pen threatens to sue madonna. the daily telegraph, 2012_06_04. [dostęp 2021_10_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_06_05)]. (ang.)
jill sarjeant: madonna, on eurovision, says she won’t bow ‘to suit someone’s political agenda’. reuters, 2019_05_14. [dostęp 2020_05_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_03_21)]. (ang.)
madonna sparks flag controversy at ‘non_political’ eurovision. al jazeera, 2019_05_19. [dostęp 2020_05_23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_08_12)]. (ang.)
the guinness book of records: 2002. księga rekordów guinnessa, 2002, s. 36. (ang.)
best_selling female recording artist. księga rekordów guinnessa. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_04_17)]. (ang.)
top selling artists. recording industry association of america. [dostęp 2008_06_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_09)]. (ang.)
the american recording industry announces its artists of the century. recording industry association of america, 1999_11_10. [dostęp 2008_01_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007_09_30)]. (ang.)
most us multi_platinum albums by a female artist. księga rekordów guinnessa. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_19)]. (ang.)
decade end charts: singles sales artists. billboard. [dostęp 2017_01_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_12_27)]. (ang.)
lauren kreisler: official singles charts’ biggest selling artists of all time revealed. official charts company, 2012_06_04. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_02_23)]. (ang.)
from paul mccartney to madonna, the bpi’s iconic platinum, gold and silver certified awards have long been presented to music artists to celebrate major record sales milestones. british phonographic industry, 2013. [dostęp 2020_12_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_04_23)]. (ang.)
gary trust: madonna celebrates 30th anniversary on billboard charts. billboard, 2012_11_06. [dostęp 2015_02_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_03_04)]. (ang.)
gordon murray: madonna achieves milestone 50th no. 1 on dance club songs chart with ‘i don’t search i find’. billboard, 2020_02_13. [dostęp 2020_02_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_11_18)]. (ang.)
keith caulfield: madonna achieves ninth no. 1 album on billboard 200 chart with ‘madame x’. billboard, 2019_06_23. [dostęp 2019_06_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_06_23)]. (ang.)
keith caulfield: taylor swift makes historic debut at no. 1 on billboard 200 with ‘the tortured poets department’. billboard, 2024_04_28. [dostęp 2024_04_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_04_28)]. (ang.)
greatest of all time hot 100 artists chart. billboard, 2015_11_12. [dostęp 2020_03_20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_06)]. (ang.)
paul grein. hot 100 is madonna‘s playground. „billboard”. 104, s. 86, 1992_08_08. [dostęp 2022_04_25]. [zarchiwizowane z adresu 2015_06_21]. (ang.)
gary trust: taylor swift claims record top 14 spots on billboard hot 100, led by ‘fortnight’ with post malone. billboard, 2024_04_29. [dostęp 2024_04_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_04_29)]. (ang.)
gary trust: kendrick lamar & sza’s ‘luther’ leads hot 100 for seventh week, tops radio songs chart. billboard, 2025_04_07. [dostęp 2025_04_07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_04_07)]. (ang.)
gary trust: ask billboard: battle of the rock bands, part 2. billboard, 2010_03_19. [dostęp 2022_04_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_01_07)]. (ang.)
mark savage: drake overtakes madonna and the beatles to break us billboard chart record. bbc, 2020_07_28. [dostęp 2020_12_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_07_30)]. (ang.)
gary trust: alex warren’s ‘ordinary’ tops hot 100 for sixth week, drake & huntr/x from ‘kpop demon hunters’ new in top 10. billboard, 2025_07_14. [dostęp 2025_07_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_14)]. (ang.)
acts with the most number 1 albums on the official uk chart. official charts company, 2025_05_09. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_06_21)]. (ang.)
justin myers: artists with the most number 1 singles on the uk chart. official charts company, 2024_06_07. [dostęp 2025_07_19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_05_03)]. (ang.)
madonna ‘most played’ artist of decade. bbc news, 2010_04_05. [dostęp 2010_11_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_01)]. (ang.)
wolfgang spahr: germany’s music charts turn 40: facts and milestones in the 4th biggest music market. billboard, 2017_08_28. [dostęp 2017_08_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_30)]. (ang.)
bethany minelle: madonna: how the queen of pop behind like a virgin defined an era. sky news, 2024_11_12. [dostęp 2025_07_28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_11_12)]. (ang.)
top touring artists of the pollstar era. pollstar[w innych językach], 2022_07_07. [dostęp 2022_08_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_08_05)]. (ang.)
cathy inglis. radio concert sponsorship flourishes in france. „music & media”. 4, s. 16, 1987_10_31. [dostęp 2022_04_20]. [zarchiwizowane z adresu 2022_03_28]. (ang.)
stones set to play australia since ’73. „billboard”. 107 (1), s. 37, 1995_01_07. [dostęp 2021_04_20]. [zarchiwizowane z adresu 2021_06_28]. (ang.)
forbes profile: madonna. forbes. [dostęp 2025_07_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_24)]. (ang.)
cayle reid: the richest musicians of 2025, ranked. esquire, 2025_02_03. [dostęp 2025_07_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_02_08)]. (ang.)
matt craig: america’s richest women celebrities 2025. forbes, 2025_06_03. [dostęp 2025_07_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2025_07_10)]. (ang.)
the best paid musicians. forbes, 2005_06_11. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_28)]. (ang.)
the top_earning musicians. forbes, 2007_09_19. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_09_18)]. (ang.)
in pictures: the year’s top_earning musicians. forbes. [dostęp 2022_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_27)]. (ang.)
of the show biz rich, bill cosby is top star. los angeles times, 1987_09_07. [dostęp 2022_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_27)]. (ang.)
a new, old look for the riviera – chicago tribune. chicago tribune, 1988_09_22. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_30)]. (ang.)
stefan fatsis: michael jackson remains highest_paid entertainer; aging rockers on a roll. associated press, 1989_09_16. [dostęp 2022_08_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023_03_14)]. (ang.)
forbes magazine’s highest_paid entertainers with pm_richest entertainers. associated press, 1990_09_17. [dostęp 2022_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_27)]. (ang.)
high life: a weekly forum for high school students: foothill teen wins poster prize. los angeles times, 1991_09_26. [dostęp 2022_07_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_27)]. (ang.)
forbes magazine’s 40 richest entertainers with am_richest entertainers. associated press, 1992_09_13. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_27)]. (ang.)
oprah tops forbes list of highest grossing celebs. „jet”. 84, s. 13, 1993_09_27. [dostęp 2022_07_27]. [zarchiwizowane z adresu 2022_07_28]. (ang.)
the top_earning musicians. forbes, 2007_09_19. [zarchiwizowane z tego adresu (2012_09_18)]. (ang.)
hilary lewis: beyonce breaks record for most vma wins. the hollywood reporter, 2016_08_28. [dostęp 2021_04_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_02_11)]. (ang.)
zdobyte brit awards:
w 2001: brits 2001: the winners. bbc news, 2001_02_26. [dostęp 2025_07_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014_02_03)]. (ang.)
w 2006: brit awards 2006 winners and nominations. bbc, 2006_02_15. [dostęp 2009_08_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_01_14)]. (ang.)
zdobyte american music awards:
w 1987: paul grein. whitney, lionel are big ama winners. „billboard”. 99, s. 72, 1987_02_07. [dostęp 2020_03_04]. [zarchiwizowane z adresu 2022_10_15]. (ang.)
w 1991: paul grein. a rapper’s delight. „billboard”. 103, s. 99, 1991_02_09. [dostęp 2020_09_09]. [zarchiwizowane z adresu 2022_10_15]. (ang.)
w 2003: gary susman: here are the american music award winners. entertainment weekly, 2003_11_13. [dostęp 2020_09_09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_04_10)]. (ang.)
billboard music awards database. billboard. [dostęp 2017_04_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_01_09)]. (ang.)
zdobyte europejskie nagrody muzyczne mtv:
2 w 1998: spice girls take mtv crown. bbc news, 1998_11_13. [dostęp 2012_04_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_06_15)]. (ang.)
2 w 2000: madonna’s mtv triumph. bbc news, 2000_11_17. [dostęp 2014_10_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_04_04)]. (ang.)
nominowani i laureaci 1998. fryderyki. [dostęp 2022_10_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_10_14)]
mtv video music awards | 1986. mtv. [dostęp 2025_07_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010_12_22)]
nnrj music awards 2004. nrj music awards, 2004_11_18. [dostęp 2016_07_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016_07_12)]. (fr.)
louise jury: cliff richard and robbie williams join british music’s hall of fame. the independent, 2004_11_12. [dostęp 2014_03_12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_10_17)]. (ang.)
madonna joins rock’s hall of fame. bbc, 2008_03_11. [dostęp 2025_07_24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008_03_15)]. (ang.)
billy nilles: 60 crazy facts about madonna you probably didn’t know. e! entertainment, 2020_08_16. [dostęp 2020_01_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_08_16)]. (ang.)
brandon sanchez: madonna, mother of self_mythology how madge’s ever_evolving persona changed the way fans, scholars, and haters think about pop culture. the cut, 2023_08_16. [dostęp 2023_08_18]. (ang.)
hilary hughes: madonna is the queen of pop (and also 2016, according to billboard). mtv, 2016_10_14. [dostęp 2021_03_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_05_27)]. (ang.)
laura craik: madonna at 60: how the queen of pop changed fashion _ and the world. the daily telegraph, 2018_08_16. [dostęp 2022_07_04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_08_05)]. (ang.)
william langley: madonna, mistress of metamorphosis. the daily telegraph, 2008_08_09. [dostęp 2013_04_06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_01_10)]. (ang.)
marcela aguilar guzmán: domadores de historias. conversaciones con grandes cronistas de américa latina. ril editores, 2010, s. 88. isbn 978_956_284_782_7. (ang.)
mujeres que cambiaron las reglas del rock. rolling stone, 2012_04_14. [dostęp 2013_04_14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_10)]. (hiszp.)
noah robischon: madonna on the web. entertainment weekly, 2001_07_20. [dostęp 2022_10_01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_02_06)]. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 168
rosemarie buikema, iris van der tuin: doing gender in media, art and culture. taylor & francis, 2009, s. 119. isbn 978_0_203_87680_0. (ang.)
elissa strauss: how madonna defines the third wave. the forward, 2012_02_28. [dostęp 2022_09_10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021_09_17)]. (ang.)
stuart jeffries: everything, all the time, everywhere: how we became postmodern. verso books, 2021, s. 175. isbn 978_1788738224. (ang.)
marcel danesi: geeks, goths, and gangstas: youth culture and the evolution of modern society. canadian scholars’ press, 2010, s. 49. isbn 978_1551303727. (ang.)
madonna’s lost it – here’s what she needs to do to get it back. the new zealand herald, 2015_06_27. [dostęp 2022_03_25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_03_25)]. (ang.)
john fiske: reading the popular. routledge, 1989, s. 102. isbn 978_0_415_07875_7. (ang.)
sheila jeffreys: beauty and misogyny: harmful cultural practices in the west. routledge, 2005, s. 96. isbn 978_0_415_35183_6. (ang.)
fouz_hernández i jarman_ivens 2004 ↓, s. 162
brian mcnair: striptease culture: s_x, media and the democratization of desire. psychology press, 2002, s. 69. isbn 0_415_23733_5. (ang.)
matt cain: eight ways madonna changed the world, from exploring female s_xuality to inventing reality tv. the daily telegraph, 2018_08_16. [dostęp 2022_09_30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_07_27)]. (ang.)
sorry, but you cant be a kabbalist and strip on stage. j. the jewish news of northern california, 2004_07_09. [dostęp 2022_07_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_08_31)]. (ang.)
joe taysom: the reason why joni mitch_ll hated madonna. far out, 2020_12_09. [dostęp 2023_02_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_09)]. (ang.)
russ espinoza: sheryl crow: madonna’s career of selling s_x harms ‘how women are forever looked at’. forbes, 2017_04_13. [dostęp 2022_07_21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017_04_16)]. (ang.)
jamie anderson, martin kupp: case study: madonna. the times, 2007_01_18. [dostęp 2009_08_03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011_05_15)]. (ang.)
david bruenger: making money, making music. university of california press, 2016, s. 186. isbn 978_0520966062. (ang.)
cheris kramarae, dale spender: routledge international encyclopedia of women: global women’s issues and knowledge. routledge, 2000, s. 459. isbn 978_0_415_92091_9. (ang.)
erica russell: why madonna’s legacy of reinvention is more relevant than ever. mtv, 2019_04_24. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_04_25)]. (ang.)
britannica educational publishing: the 100 most influential musicians of all time. encyklopedia britannica, 2009, s. 309. isbn 978_1615300563. (ang.)
let us now praise famous men. cbs news, 1999_11_03. [dostęp 2022_10_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_09_29)]. (ang.)
nina metz: before reality tv and social media, there was ‘madonna: truth or dare’. chicago tribune, 2018_08_30. [dostęp 2019_11_17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019_11_17)]. (ang.)
robert edgar, kristy fairclough_isaacs, benjamin halligan: the music documentary: acid rock to electropop. routledge, 2013, s. 149. isbn 978_0415528016. (ang.)
matthew jacobs: watching ‘truth or dare’ makes madonna ‘gag’. huffpost, 2015_10_18. [dostęp 2020_01_16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_11_08)]. (ang.)
david fear: blonde on blonde: ‘madonna: truth or dare’ at 30. rolling stone, 2021_05_10. [dostęp 2021_05_13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_07_02)]. (ang.)
ian youngs: madonna fights to keep pop crown. bbc news, 2003_04_18. [dostęp 2021_04_11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003_08_15)]. (ang.)
bianca gracie: the most influential artists: #3 madonna. spin, 2020_12_04. [dostęp 2021_01_18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020_12_20)]. (ang.)
kellie b. gormly: flamboyant divas can thank madonna. pittsburgh tribune_review, 2012_11_01. [dostęp 2012_11_08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_10)]. (ang.)
imelda whelehan, joel gwynne: ageing, popular culture and contemporary feminism. palgrave macmillan, 2014, s. 127. isbn 978_1_137_37653_4. [dostęp 2025_07_27]. (ang.)
brian hiatt: adele: inside her private life and triumphant return. rolling stone, 2015_11_15. [dostęp 2015_12_05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_12_04)]. (ang.)
madonna inspires ariana grande. associated press, 2017_03_02. [dostęp 2023_07_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_08_14)]. (ang.)
emily kirkpatrick: beyoncé calls madonna a “masterpiece g_nius” in thank you note after release of their “break my soul” remix. vanity fair, 2022_08_10. [dostęp 2024_08_27]. (ang.)
el hunt: charli xcx interview ‘i really want to change the way women think about themselves. a lot of young girls are quite lost’. london evening standard, 2014_10_03. [dostęp 2015_02_15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_07_06)]. (ang.)
christina aguilera inspired by musician and mom madonna. people, 2008_12_07. [dostęp 2024_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_08_27)]. (ang.)
nick reilly: dua lipa announces 2020 uk arena tour and shares new album title. nme, 2019_12_02. [dostęp 2019_12_02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022_04_24)]. (ang.)
stefani: ‘i didn’t copy madonna’. irish examiner, 2005_11_04. [dostęp 2024_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024_08_27)]. (ang.)
anna pollitt: how this image of madonna changed jennifer lopez’s life. stylist, 2015. [dostęp 2024_08_27]. (ang.)
james dinh: katy perry’s ‘part of me’ film inspired by madonna. mtv, 2012_04_06. [dostęp 2014_04_29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013_11_09)]. (ang.)
david lister: kylie minogue: goddess of the moment. the independent, 2002_02_23. [dostęp 2009_07_26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009_12_02)]. (ang.)
erin strecker: madonna talks lady gaga, ‘born this way’ comparisons. entertainment weekly, 2012_01_13. [dostęp 2024_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015_10_25)]. (ang.)
daniel kilkelly: miley cyrus hopes to emulate madonna. digital spy, 2008_07_05. [dostęp 2024_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_12_14)]. (ang.)
jamie crossan: nicki minaj: ‘i’m inspired by madonna’. nme, 2012_04_07. [dostęp 2024_08_27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018_11_2

- deleted artist

كلمات أغنية عشوائية

كلمات الأغنية الشائعة حالياً